קארל מארקס

קארל מארקס
Karl Marx
געבורט	5 מאי 1818; טריער, ריין-פראווינץ, פרייסישע קעניגרייך
טויט	14 מערץ 1883 (אלט 64); לאנדאן, ענגלאנד, פאראייניגטע קעניגרייך פון גרויסבריטאניע און אירלאנד
לערנארט	אוניווערסיטעט פון באן, פרידריך-שילער אוניווערסיטעט, הומבאלט אוניווערסיטעט פון בערלין, רעאל־גימנאזיאום פרידריך ווילהעלם דער דריטער
מוסדות	נייע ריינישע צייטונג; ריינישע צייטונג ;

קאַרל היינריך מאַרקס (5טן מיי 1818 - 14טן מערץ 1883) איז געווען א דייטשער דענקער און פילאסאף, עקאנאמיקער, סאציאלאג, פאליטישער טעראטיקער, זשורנאליסט און סאציאליסטישער רעוואלוציאנער. ער איז געבוירן געווארן אין טריער, דייטשלאנד, און האט שטודירט געזעצן און פילאסאפיע אין די אוניווערסטיטעטן פון באן און בערלין.

ער איז געווען דער גרינדער פון מארקסיזם, לויט וואס יעדער איינער ביישטייערט וואס ער קען, און יעדער איינער באקומט וואס ער דארפט. זיין מערסט בארימט בוך איז געווען דער קאמוניסטישער מאַניפֿעסט,‏^[1] וואס ער האט געשריבן צוזאמען מיט פֿרידריך ענגלס אין יאר 1848.

זיינע צוויי זיידעס זענען געווען יידן, אבער זיין פאטער האט זיך געשמדעט צו קריסטנטום.

ביאגראפיע רעדאַקטירן

קינדהייט יארן און אנהייב בילדונג: 1818–1836 רעדאַקטירן

קארל היינריך מארקס איז געבוירן געווארן אום 5טן מיי 1818 צו זיינע עלטערן היינריך מארקס (1777–1838) און הענריעט פרעסבורג (1788–1863). ער איז געבוירן אין at בריקנגאס 664 אין טריער, אן אוראלטע שטאָט וואָס איז דעמאלסט געווען א טייל פֿונעם קעניגרייך פון פרייסנ׳ס פראווינץ פון נידער־ריין.^[2] די משפחה פון מארקס זענען געווען יידן אבער נישט קיין שומרי מצוות; שוין פֿאר זיין געבורט האבן זיי זיך גע׳שמד׳ט און געווארן אפיציעל קריסטן. זיין זיידע פֿון דער מאמענ׳ס זייט איז געווען א האלענדישער רב, און פֿון זיין פֿאטער׳ס זייט זענען זיי געווען דור אחר דור שטאטס רבנים פֿון טריער זייט תפ״ג (1723), ביז זיין זיידן מאיר הלוי מארקס.^[3] זיין פֿאטער, וואס אלס קינד האט געהייסן הערשל, איז געווען דער ערשטער אין זיין ייחוס וואס האט באקומען א וועלטלעכע בילדונג. ער איז געווארן אן אדוואקאט מיט א שיינער הכנסה, און די פֿאמיליע האט פֿארמאגט עטלעכע וויינגערטנער אין מאזעל, אחוץ וואס ער האט שיין פֿארדינט אלס אדוואקאט.

וועבלינקען רעדאַקטירן

אלע זיינע שריפטן אויף יידיש

רעפערענצן רעדאַקטירן

↑ דער קאמוניסטישער מאניפעסט (אויף יידיש)
↑ Nicolaievsky & Maenchen-Helfen 1976, p. 7; Wheen 2001, pp. 8, 12; McLellan 2006, p. 1.
↑ Nicolaievsky & Maenchen-Helfen 1976, pp. 4–5; Wheen 2001, pp. 7–9, 12; McLellan 2006, pp. 2–3.

זען • רעדן • ענדערן

פילאסאפיע

געביטן

אנטאלאגיע • טעאלאגיע • לאגיק • מעטא-עטיק • מעטאפיזיק • מעטאפילאסאפיע • עסטעטיק • עטיק • עפיסטעמאלאגיע • פאליטישע פילאסאפיע • פילאסאפיע פון היסטאריע • פילאסאפיע פון בילדונג • פילאסאפיע פון וויסנשאפט • פילאסאפיע פון מאטעמאטיק • פילאסאפיע פון שפראך

שטראמען/שולעס

טאאיזם • האסכולה הפיתגוראית • האסכולה האלאטית • אטאמיסטישע שולע • מוהיזם • לעגאליזם • נאטוראליזם • האסכולה הפריפטטית • האסכולה הסטואית • האסכולה הצינית • נעאפלאטוניזם• האסכולה האפיקוראית • קאנפוציאניזם • סכולסטיקה • ראציאנאליזם • עמפיריציזם • עקזיסטענציאליזם • נעא-קאנפוציאניזם • פענאמענאלאגיע • אנאליטישע פילאסאפיע • פראגמאטיזם • פאסטמאדערניזם • בודהיסטישע פילאסאפיע • הינדואיסטישע פילאסאפיע • דזשייניזם • פילאסאפיע יהודית

פראמינענטע מענטשן
פילאסאפן פון דער אוראלטער תקופה	לאא צי • קאנפוציוס • טאלעס • פיטאגאראס • העראקליטוס • מו דזה • בודהא • פארמענידעס • פראטאגאראס • דעמאקריטוס • סאקראטעס • פלאטאן • אריסטא • זענאן פון קיטיון • טימאן פון פליוס • פירון מאליס • פלוטינוס • שון דזה • קונדה-קונדה
פילאסאפן פונעם מיטל אלטער	אויגוסטינוס • דזשאן דנס סקוטוס • אוויצענא • ג'ו שי • רמב"ם • טאמאס פון אקווינא • וויליאם פון אקאם • ניקאלא מאקיאוועלי • טאמאס האבס • פראנסיס בייקאן
מאדערנע פילאסאפן	רענע דעקארט • ברוך שפינאזא • גאטפריד לייבניץ • דזשאן לאק • דזשארדזש בארקלי • דייוויד היום • זשאן-זשאק רוסא • אימאנועל קאנט • דזשערעמי בענטאם • געארג העגל • דזשאן סטיוארט מיל • ארטור שאפנהאוער • סרן קירקגור • קארל מארקס • פרידריך ניצשע
היינטיקע פילאסאפן	גאטלאב פרעגע • דזשאן דיואי • עדמונד הוסרל • מארטין היידעגער • בערטראנד ראסל • רודאלף קרנפ • לודוויג וויטגנשטיין • קארל המפל • זשאן-פאל סארטרע • ווילארד וואן אורמאן קוויין • דזשאן רולס • יורגן האברמאס • מישל פוקו

טערמינען

גרונטלעכע טערמינען

אורזאכלעכקייט • אינסוף • אמת און שקר • אפאסטעריארי • אפריארי • דיאלעקטיק • הנחה • זמן • חומר ורוח • חוק הזהות • גוט און שלעכטס • ישות • כשל לוגי • לוגוס • מהות • רעאליטעט • ערך • פאראדאקס • צדק • תכונה

טעאריעס/תפיסות

אוטיליטאריזם • אוניווערסאליזם • אימננטיות • אמנה חברתית • בחירה חופשית • בעיית הראוי-מצוי • הבעיה הפסיכופיזית • דעאנטאלאגיע • דואליזם • העדאניזם • האליזם • היסטאריציזם • השכל הפועל • טיעון השפה הפרטית • כשל נטורליסטי • לאגיציזם • מאטעריאליזם • מאניזם • מונאדה • מעכאניזם • מעטאפיזישער נאטוראליזם • ניהיליזם • נאמינאליזם • סוביעקטיוויזם • סאליפסיזם • ספקנות • על-אדם • עשרת הכבלים • פאזיטיוויזם • פטליזם • פאנטעאיזם • הפרא האציל • הצו הקטגורי • הקוגיטו • רעדוקציאניזם • רעלאטיוויזם • תערו של אוקאם

פילאסאפיע פארטאל

[1] דער קאמוניסטישער מאניפעסט (אויף יידיש)

[2] Nicolaievsky & Maenchen-Helfen 1976, p. 7; Wheen 2001, pp. 8, 12; McLellan 2006, p. 1.

[3] Nicolaievsky & Maenchen-Helfen 1976, pp. 4–5; Wheen 2001, pp. 7–9, 12; McLellan 2006, pp. 2–3.

[1]

[2]

[3]


געבורט	5 מאי 1818 טריער, ריין-פראווינץ, פרייסישע קעניגרייך
טויט	14 מערץ 1883 (אלט 64) לאנדאן, ענגלאנד, פאראייניגטע קעניגרייך פון גרויסבריטאניע און אירלאנד
לערנארט	אוניווערסיטעט פון באן, פרידריך-שילער אוניווערסיטעט, הומבאלט אוניווערסיטעט פון בערלין, רעאל־גימנאזיאום פרידריך ווילהעלם דער דריטער
מוסדות	נייע ריינישע צייטונג ריינישע צייטונג