די נוקמים (נאַצי יעגערס)
די נוקמים איז א קאלעקטיווער נאמען פאר די גרופעס פון יידישע געראטעוועטע פון דער חורבן, פארטיזאנער און מיטגלידער פון דער איידישער בריגאדע, וועלכע האבן זיך ארגאניזירט אין די לעצטע עטאפו פון דער צווייטער וועלט מלחמה און נאך, דורכצופירן נקמה אקטן קעגן די נאציס . דער הינטערגרונט פֿאַר אָרגאַניזירן איז דער פאַרלאַנג פון עטלעכע אייראפעישע אידן צו מאַכן חשבון מיט די נאַציס פֿאַר דער פאַרניכטונג פון דער מערהייט פון אייראפעישע אידן אין דער חורבן . אלס א טייל פון די ארגאניזאציעס, איז עטאבלירן געווארן די "עקסעקואציע גרופע" צווישן די מיטגלידער פון דער יידישער בריגאדע וואס האט אפערירט אין איטאליע, און אירע מיטגלידער האבן אומגעברענגט צענדליקע מענטשן וואס האבן סיי געהאלפן מיט דער מארד פון יידן און סיי דירעקטלעך זענען געווען נאציס . אנגעזענלעך אין אייער עקסטרעמיזם, וואס איז געװען די ״נקמה גרופע", װעלכע האט געפלאנירט א פאלקסטימלעך פארגיפטונג, און שאדן געפאנגענעס פון דער עס עס . די צװײ גרופעס האבן צטוזאמענגעארבעט אײנער מיטן אנדערן . אחוץ פון זײ עס זענען געווען אויך פריװאטע גרופעס וואס האן געטאן נקמה־אקטן .
פון דער ײדישער בריגאדע
רעדאַקטירן
לינקס|קליין|193x193פיקס| שמעון אבידאן מיטן סוף פון דער צווייטער וועלט-מלחמה אין 1945 איז עטאבלירן געווארן א גרופע צווישן די זעלנער פונעם 2טן באטאליאן פון דער אידישער בריגאדע, באקאנט אלס די "נוקמים" אדער די "עקסעקואציע-גרופע". די אײנה ט איז עטאבלירט געװארן אין דער בריגאדע'ס באזע, אי ן טרעװיזא , װײסנדיק פון דער מינדערהײט פון ײדישע אפיצירן פון דער בריגאדע , און בײם אפטיילן די איבעריקע זעלנער פון דער בריגאדע, און אירע קאמאנדירן . די איינהייט האט אפערירט בעיקר אין צפון איטאליע, עסטרייך און דרום דייטשלאנד .
דער קערן פון דער גרופע האט געהאט ארום צען מענטשן, און ארום פערציק געהיימע שותפים האבן באגלייטן צו א טייל פון די אפעראציעס. צווישן אירע פירער זענען געווען מאיר זארא, וועלכער האָט קאמאנדירט די מערסטע אפעראציעס, מרדכי גיחאן - דער אינטעליגענץ אָפיציר, ישראל כרמי, דער אָרגאַניזאַציע און אפעראציעס מאן . אויכעט אין דער גרופע האָבן אויך געאפירירן ראבערט גראָסמאַן, דב גאָרן, שייקה וויינבערג, מאַרסל טוביאַס, משה בר-תקווה (מאָנדאַק פּאַסטערנק), ישראל טל, אריה עצמוני, חיים מילער, פנחס תנחי און אַנדערע.
אין דער גרופע האבן זיך שפעטער אנגעשלאסן עטלעכע גראדואירטן פון דער דייטשישער אפטיילונג פון דער פלמ"ח, ווי שמעון אבידן און זיין דעפוטאט יהודה בן חורין וואס האבן געקענט דייטש פליסיק .
דער אופֿן פון אפערירן:
- צונויפזאמלען אויסקונפט וואס ווענדט זיך צו געוועזענע פארטיזאנער, אויסזאגן פון בריטישע אויסקונפט אפטיילונגען, פארמסרן און אויסהערונג אונטער אפשרעקונגען נאציס פאר זייער עקזעקוציע.
- אידענטיפיצירן נאציס און מיטארבעטער וועלכע האבן דירעקטלעך אנטיילגענומען אין דער אויסלייג, סארטירונג, סעלעקציע, שיקן אדער מארד פון יידן אינעם חורבן.
- שטימען אויסקונפט'ס נאכריכטן פון לכל הפחות צווי מקורות צו דערגרייכן אַ זיכער לעגיטימאַציע.
- באַוועגונג ביי נאַכט אין גרופעס פון דריי אָדער פיר מיטגלידערס מיט פארמיטלן, פאלשע דאקומענטן און יוניפארמען פון פאַרשידן בריטיש איינהייטן
- אַרעסטירונג פון די צילן, דורך ענגליש גערעדנדיקע מיטגלידער וואס איז אָפט אנגעטאן אין מיליטעריש פּאָליצייַ יוניפארמען
- אריינלייגן די צילן אין אן אויטא און זיי דערהרגען דורך דערשטיקונג, אן דין, דורך צוויי "אמבושערס" וואס האבן אויף זיי געווארט.
- באשטעטיקונג פון טויט דורך שיסן און אוועקווארפו דעם קארפוס אין אן אָזערע אָדער אין א וואַלד
עס איז אפגעשאצט, אז די גרופע האט אין אן עפאכע פון זעקס חדשים עקזעקוטירט עטליכע צענדליגקערס אדער הונדערטערע נאציס – רוב פון זיי דריבנע נאצישע קאמאנדירן און מיטארבעטער מיט די נאציס.
פון די פארטיזאנערס
רעדאַקטירןא מער עקסטרעם גרופּע אין איר צוגאַנג איז די גערופע 'דער נוקם' אָדער 'דין'. עס האט בערך 60 ײדן פון צװישן די געװעזענע פארטיזאנערס או ן אנדערע ײדן, װאס האבן איבערגעלעבט די מלחמה . די פירערשאפט פון דער גרופע, האט זיך באזירט אויף פארטיזאנערס פון דער ציוניסטישער אונטערגרונט, אין די געטאס פון מיזרח־אייראָפּע . די גרופע איז עטאבלירט געווארן אין לובלין, די ערשטע גרעסטע פוילישע שטאט וואס איז איינגענומען געווארן דורך דער רויטער ארמיי, און האט ביסלעכווייז זיך פארמירט ווען זיי האבן אריבערגעפירט איר הויפטקווארטיר קיין בוקארעשט, קיין צפון איטאליע און ענדלעך קיין פאריז . גרופעס פון איר מענטשן זענען אנגעקומען אין דייַטשלאַנד צו די שטעט פון נירנבערג און דאכוי מיט דעם ציל צו דורכפירן קאָמפּלעצירטע און טויטלעכע נקמה אקטן אויף אַ גרויס באַפעלקערונג אין דייַטשלאַנד. זייער כוונה איז געווען צו דערגרייכן אמתע נקמה אין די דייטשן, צו דערוועקן אן אינטערנאציאנאלע עכא, און צו לערנען אַ היסטארישע לעקציע צו די שונאים פון די יידישע מענטשן אין דער צוקונפֿט.
דער פירער פון דער גרופע און איר אידעאלאג איז געווען אבא קאָוונער, איינער פון די פירערס פון די פארטיזאנערס פון ווילנער געטא, און יצחק (פאשא) אווידעוו האט געדינט אלס דעפוטאט. מיטגלידער פון דער גרופע זענען אויך געווען וויטקא קעמפּנער (שפעטער קאָוונער'ס פרוי), שמחה (קאזעק) רותם, אליעזר און אברהם לידאָווסקי, בצלאל מיכאלי, יוסף הארמעץ, ראובן (ראָווקא) שניידער און אַנדערע.
דריי אופנים פון אפערירט זענען געבראכט אין די דיסקוסיעס פון די גרופּע:
- פּלאַן א : צו פאַרגיפטן די וואַסער קוואלן פון עטלעכע שטעט אין דייַטשלאַנד און פאַרשאַפן די מאַסע טויט פון מיליאַנז פון דייַטש בירגערס. דער דאזיקער פלאן איז געװען נישט דורכגעפירט געווארן.
- פלאן ב : צו פארגיפטן די שפייז קוואלן פון דייטשע פלעניקס לאגערן און פירן דעם טויט פון טויזנטער דייטשע עס.עס. און ווערמאכט זעלנער. דער פלאן איז טײלװײז דורכגעפירט געװארן .
- פּלאַן ג : עקזעקוטירן ספּעציפיש נאַצי קרימאַנאַלז. דער פלא ן איז נישט דורכגעפירט געװארן .
דער דורכפאל פון פלאן א
רעדאַקטירןאין א פרובירונג דורכצופירן פלאן א, די מיטגלידערס פון דער גרופע זענען אריינגעשמוגלט זיך, אלס ארבעטערס, אין די װאסער־אינסטיטוציעס פון האמבורג און נירנבערג . דורך דער מעקלעריי פון חיים ווייצמאן און ערנסט דוד בערגמאן האט אבא קאָוונער באקומען פון די ברידער אפרים און אהרן קציר א סם אלס יסוד אז ער וועט עס נוצן פאר פלאן ב. דער סם איז געגעבן צו קאװנער, פארפאקט אין צאנפאסטע או ן מילך־קאנסערוון . די "הגנה" האָט אים צוגעשטעלט פֿאלשע דאקומענטן פֿון א זעלנער אין דער ייִדישער בריגאַדע, וואָס האָט זיך אומגעקערט צו זײַן איינהייט פ, און ער איז אַרײַן אויף אַ בריטישער שיף אינעם פּאָרט פֿון חיפה . קאָוונער האָט באַקומען געלט פון דעם אינדוסטריאליסט האַנס מולער, וואָס ער האָט אויסגעביטן אין גאָלד וואָס ער האָט באַהאַלטן אין ציינפּאַסטע. ע ר הא ט אויך באקומען א באגלייטער , צום העלפן אין נויט . אין דעצעמבער 1945, ווען די שיף האט זיך דערנענטערט צום פּארט פון טולאן אין פראנקרײך, האָבן די בריטישע אַנטדעקט (אפשר צוליב אַן אויסגעבונג פֿון ציוניסטישע עלעמענטן, וואסערע האבן מורא געהאַט פֿאַר די בייטראגן פֿונעם פּלאַן), אַז קאָוונערס דאקומענטן זענען פאַלשע. קאוונער האט געהערט װי מען רופט זײן נאמען אויך דער שיף׳ס הילכער און מען האט באפוילן זיך צו מעלדן צום קאפיטאן. קאָוונער האָט דערציילט זײַן באַגלייטער וועגן זײַן נקמה־שליחות און אים איבערגעגעבן דאָס סם. ער האָט אים געבעטן, אַז אויב עפּעס וועט פּאַסירן מיט אים, וועט ער איבערגעבן דעם סם צו אַ ספעציעלער ארט, און אויב נישט - עס פאַרניכטן אויף יעדן אופן וואס איז מעגלעך. קאָוונער האָט אים אויך געגעבן דאָס גאָלד, אָבער האָט באַשלאָסן אַליין צו גיסן אַ האלב פֿון דער מאַטעריע, דורכן קלאָזעט־פֿענצטער אין ים. ווען ער איז אַרײַן אויף דער פאלובע, האָט ער זיך גלײך ארעסטירט.
די בריטישע האבן אריבערגעפירט קאוונער אין א מיליטערישער טורמע אין קאהיר און ער איז פארהאלטן געווארן אין טורמע בערך פיר חדשים, אן זייער וויסן פון דעם סם. דער באַפֿעל פֿון דער גרופּע איז אַריבער צו זײַן דעפּוטאַט, יצחק (פּשה) אווידעוו . זיי האבן געווארט אויף א מאַטעריע צו פארגיפטן 6 מיליאן דייטשן, אבער אווידעוו האט באשלאסן אקטיוויזירן פלאן ב.
נאך דעם דורכפאל פון פלאן א, איז באשלאסן געווארן איינצופירן פלאן ב. די מיסיע איז געווען צו פארגיפטן די ס.ס.אס געפאנגענע וועלכע זענען געווען אין דעם אמעריקאנער פלעמיאניקס לאגער סטאלאג 13 נעבן דער שטאט נירנבערג . איינער פון די מיטגלידערס, אריה דיסטאל, איז אויפגענומען געווארן מיט דער הילף פון א שוחד צו אַרבעטן אין א בעקערײַ וואס האט צוגעשטעלט ברויט צום לאַגער. אינעם סוף פון עטלעכע חדשים האט די גרופע באקומען א גרויסע כמות פון די סם ארסעניק וואס מען האט געקויפט אין פאריז און צו זיי געשמוגלט דורך א זעלנער אין דער בריגאדע. אין דער נאַכט פונעם 13טן אַפּריל 1946 האָט דיסטל איינגעשמוגלט איינעם פון זיינע חברים אין דער בעקעריי, און זיי האָבן פֿאַרשמירט אַרסעניק געמישט מיט קליי וועגן 3000 ברויט. דער רעזולטאַט פון דער פארגיפטונג, איז אז אַרום 9,000 אַרעסטאַנטן פון דעם לאַגער זענען קראנק געווארן, א סך פון זיי געוועזענע עס.עס. זעלנערס. קיין טויט פון דער פארגיפטונג איז נישט געמאלדן געווארן אין דער פרעסע פון דער צייט, און די סם האט מסתמא בלויז געפֿירט קראַנקייַט און נישט אומברענגען קיין געפאנגענע.
דער דורכפאל פון דער אפּעראַציע האט געפֿירט די מיטגלידערס פון די נוקמים גרופּע צו ווערן טיף מוטלאזיקייט און עטלעכע פון זיי אַפֿילו האבן באַטראַכטן צו זעלבסטמאָרדן זיך. נאכדעם וואס קאוונער איז באפרייט געווארן פון זיין ארעסט, האט ער פארלאנגט אז זיי זאלן קומען קיין ארץ ישראל. זיי האבן זיך באזעצט אין קיבוץ עין חורש . עטלעכע האָבן זיך אומגעקערט קיין אייראפּע. אייניקע פון זיי האבן זיך אפגעזאגט צו אומקערן קיין ארץ־ישׂראל און אנדערע האבן זיך אנגעשלאסן אין "פלאן ג".