מאד
| ||||||||||||||||||||
מאַד אדער מאַדע[1] (אונגאריש: Mád) איז א דארף אין צפון-מזרח אונגארן, אין דער בארשאד-אבאוי-זעמפלען מעדזשע, 39 ק״מ מזרח פון מישקאלץ. דאס דארף געפינט זיך אין דעם באקאנטן טאקאי וויין פראדוקציע געגנט. ביז דער חורבן אייראפע האט מאד געהאט א יידישע קהילה וואס איז געווען ברייט באקאנט דורך אירע רבנים.
יידישע קהילה
רעדאַקטירןהיסטאריע
רעדאַקטירןדאקומענטן ווייזן אז יידן האבן געוואוינט אין דעם געגנט שוין אין דעם 17טן יארהונדערט. אין דעם 18טן יארהונדערט האט דאס דארף געהאט אן ארגאניזירטע קהילה. די יידן האבן זיך באשעפטיקט בעיקר מיט מאכן וויין, אן אנטוויקלטע אינדוסטריע אין דעם געגנט. טייל זענען געווען אייגנטומערס פון וויינגערטנער און טייל האבן עוסק געווען אין מאכן און פארקויפן וויין.
אין סוף פונעם 18טן יארהונדערט האט מען געבויט אין מאד א פראכטפולע שול וואס שטייט נאך היינט. אין 1900 האט די קהילה דערגרייכט איר שפיץ גרייס מיט 897 יידן.[2]
פאר דער חורבן אייראפע האט די קהילה געציילט נאר 304 יידן, א צענטל פון די באוואוינער פונעם דארף. ווען ס׳האט אויסגעבראכן די רציחה פון אונגארישע יידן אין 1944, האט מען געזאמלט אלע יידן אין דער שול, פון דארט האט מען זיי אריבערגעפירט קיין איהעל, פון וואנעט מען האט זיי געפירט אין באנען קיין אושוויץ וואו רוב פון זיי זענען אומגעקומען. נאך דער מלחמה זענען א פאר יידן צוריקגעקומען אבער נאך א קורצער צייט האבן זיי פארלאזט מאד.
רבנים פון דער קהילה
רעדאַקטירןכאטש די קהילה איז געווען גאנץ קליין, אירע רבנים אבער זענען געווען ברייט באקאנט, איבער גאנץ אונגארן און אפילו ווייטער.
צווישן די יארן תר״ב און תרכ״א איז דער שטאטס רב געווען הגאון רבי נתן פייטל רייניץ (א מחותן פונעם מנוחת אשר פון טשענגער).
נאך אים , פון תרכ״א ביז תרמ״א האט געדינט הרב עמרם בלום, מחבר פון שו"ת בית שערים.
דערנאך האט מען אויפגענומען הרב אברהם יהודה הכהן שווארץ, א מאד־געבוירענער,[3] און מחבר פון שו"ת קול אריה. ער איז געווען שטאטס רב ביז זיין פטירה אין תרמ״ג. נאך אים האט געדינט אלס רב זיין זון, אויך געבוירן אין מאד, הרב נפתלי הכהן שווארץ, מחבר פון שו"ת בית נפתלי. אזוי ווי זיין פאטער האט ער געפירט די ארטיגע ישיבה ביז ער איז פלוצלונג נפטר געווארן אין תרנ״ז.
דער נעקסטער רב איז געווען הרב מרדכי יהודה לייב ווינקלער, פון די חשובע רבנים אין צענטראל-אייראפע אין יענער תקופה. ער איז געווען שטאטס רב און ראש ישיבה ביז זיין פטירה בשיבה טובה אין תרצ״ב.
נאך אים האט געדינט אלס שטאטס-רב הרב חיים צבי עהרנרייך, מחבר פון שו"ת קב חיים, ביז זיין פטירה אין תרצ״ו. דער לעצטער רב איז געווען זיין זון הרב משה לייב עהרנרייך, וואס איז אומגעקומען ביי חורבן אייראפע.
וועבלינקען
רעדאַקטירן
- די יידישע קהילה פון מאד (ארכיווירט 07.11.2017 ביי דער Wayback Machine), ירושלים תשל"ד. גרסה מקוונת מאתר הספרייה הציבורית של ניו יורק.
- בית הכנסת במאד באתר YouTube
- תמונות מבית הכנסת במאד (ארכיווירט 21.01.2013 ביי דער Wayback Machine)
- תרגום לאנגלית של הערך על מאד מתוך פנקס הקהילות בהוצאת יד ושם
- רשימת חללי השואה בני קהילת מאד.
רעפערענצן
רעדאַקטירן- ↑ אין שו"ת נודע ביהודה קלערט דער מחבר די שאלה צי א גט וואס ס׳איז געשריבן דארט מאד איז כשר, אזוי ווי רוב יידן שרייבן דעם נאמען פונעם דארף מאדע, זעט די תשובה דא
- ↑ "מאד", ביי "JewishGen" (אויף ענגליש)
- ↑ בפנקס הקהילות בערך על הקהילה לא מוזכר הרא"י שוורץ ובנו