יצחק רודאשעווסקי
יצחק רודאַשעווסקי (10טן דעצעמבער, 1927, ווילנע (דערנאָך אין פוילן, איצט אין ליטע) – 1טן אקטאבער, 1943, פּאָנאַר) איז געווען אַ יונגער ייִד וואס האט געלעבט אין דער ווילנער געטאָ אין ליטע אין די 1940ער יאָרן. רודאַשעווסקי האט געשריבן אַ טאָגבוך וואס איז אַנטדעקט געווארן נאָכן חורבן, ארויסגעגעבן און איבערגעזעצט אין עטלעכע שפּראַכן.
.jpg) | |
| געבורט |
10 דעצעמבער 1927 ווילנע, פוילן  |
|---|---|
| דערמארדעט |
אקטאבער 1943 (אלט 15) ווילנע |
| מדינה |
ליטע |
| פאך |
שרייבער |
  | |
זײַן לעבן
רעדאַקטירןרודאַשעווסקי איז געווען דער זון פֿון אליהו רודאַשעווסקי און ראָזע וואָלאָשין, וואָס איז געקומען פֿון רומעניע צו ווילנע אין 1923. ער האָט געלערנט זיך אין דער ייִדישער גימנאַזיע אין ווילנע און האָט זיך אויסגעצייכנט אין ליטעראַטור און געשיכטע.
בעת דעם חורבן
רעדאַקטירןאין סעפטעמבער 1941 איז רודאַשעווסקי געווען אין תּפֿיסה אין דער ווילנער געטאָ. איידער דער נאציסטישער אינוואזיע פֿונעם סאָוועטן פֿאַרבונד, פֿון יוני 1941 ביז אפריל 1943, האט רודאַשעווסקי געשריבן אַ טאָגבוך אויף ייִדיש אין וועלכן ער האָט דערציילט וועגן זײַן לעבן און זײַן געראַנגל פֿאַר איבערלעבונג און רוחניותדיקן עקזיסטענץ בעת דער אָקופּאַציע און אין דער געטאָ. רודאַשעווסקי האָט געשריבן מער ווי 200 בלעטער אין דעם טאָגבוך.
רודאַשעווסקי האָט געהאָלפֿן זאַמלען אינפֿאָרמאַציע וועגן דעם געטאָ פֿאַר די נאָכגייער דורות, און איז געווען אַקטיוו אין אַ סאָוועטיש יוגנט באַוועגונג וואָס אַפּערעצירט געהיימישלעך.
רודאַשעווסקי איז דערשאָסן טויט אין די פּאָנאַר מאַסאַקרײַ בעת דער עלימינירונג פֿון דער ווילנער געטאָ אין סעפּטעמבער און אָקטאָבער 1943.[1]
דער זשורנאַל און זייַן אויסשטעלן
רעדאַקטירןרודאַשעווסקיס טאָגבוך איז אַנטדעקט געוואָרן דורך רודאַשעווסקיס קוזינע, שרה וואָלאָשין (קעלעוועטץ), אין 1944, נאָך איר צוריקקער צו ווילנע נאָך די באַפֿרייַונג פֿון ווילנע אין יולי 1944 דורך די רויטע אַרמיי.[2] וואָלאָשין איז אַנטלאָפֿן פֿון ווילנע מיטן אויסמאָרדונג פֿון דעם געטאָ אין סעפּטעמבער 1943 און האָט געקעמפֿט אין די פּאַרטיזאַנער רייען ביז יולי 1944.
אין די סוף פֿון דער מלחמה, וואָלאָשין אומגעקערט צו די הויז וואו די צוויי משפחות געלעבט, און אין איר זוכן פֿאַר אַ משפּחה אלבאם זי געפֿונען אַ קליין, שטויבדיק בוקלעט אַז זי לייכט גרינגלעך ווי יצחק'ס טאָגבוך. נאָך רייניקונג , זי האָט געליינט עס און טראַנספּאָרטירט עס צו די זאָרגן פון אַברהם סוצקעווער און שמערקע קאַטשערגינסקי.
די ערשטע רשימה אין דעם טאָגבוך ברענגט דעם דאַטע יוני 1941, די חודש פון די פאַרנעמונג פון ווילנע, בשעת די לעצטע איז אפריל 7, 1943. עס איז בהערכה אַז דורך סעפטעמבער 1942, יצחק האט באשרייבט די געשעענישן אין צוריקקוקן, און עס איז געווען בלויז פֿון אַז דאַטע אויף אַז ער אנגעהויבן צו שרייַבן הערות אין די טאָגבוך ווי זיי זענען געשעעניש.
יצחקס מידות ווערן אויסגעדריקט אין דעם טאָגבוך: זיין רייכע שפּראַך, זיין הויכע פיייקייט זיך אויסצוטרעטן, זיין סענסיטיוויטקײַט צו דער סבֿיבֿה און זיין פֿאַרשטאַנד פֿון דער מציאות. אין פּאָעטיש און שפּירעוודיק שפּראַך, די געשעעניש, דאגות, וואונדערונג און ווינטשן פֿון אַ יינגל אין די געטאָ זענען באַשרײַבט. דער טאָגבוך איז געשריבן געוואָרן אויף ייִדיש איבער 204 בלעטער פֿון אַ קליינעם נאָטבאָד, עטלעכע געשריבן מיט אַ בלײַפֿעדער און עטלעכע מיט אַ פֿעדער.
ווען איר לייענט דעם טאָגבוך, קענט איר זיך אַרײַנקוקן אין דער וועלט פֿון ייִדן, וואָס קעמפֿן זיך פֿאַר זייער לעבן אין דעם געטאָ, וואָס ווערט באַהאַלטן דורך דער סכּנה פֿון טויט, און דערפֿאַרן אַפֿילו אַ ביסל פֿון טאָג-טעגלעכן לעבן דורך דער איינציקער פּערספּעקטיוו פֿון אַ יינגל. דער טאָגבוך גיט אַ געלעגנהייט צו אַנטפּלעקן די שפּירעוודיק זייַט פון אַ יינגל געצווונגען צו וואַקסן אַרויף אין די ווענט פון די געטאָ.
דער טאָגבוך איז געדרוקט געוואָרן אויף העברעיִש (איבערגעזעצט דורך אַברהם יאַווין, רעדאגירט דורך זווי שנער) אין 1968, איבערגעזעצט אויף ענגליש דורך פּערסי מאַטענקאָ און ארויס אין 1973 דורך די בית-האַלאַכים געטאָס פּובליצירונג הויז, איבערגעזעצט אין פראנצויזיש אין 2016, און איבערגעזעצט אין ליטוויש אין 2018.[3]