שמעון וויזנטאל
שמעון װיזנטאַל (Simon Wiesenthal) (31סטן דעצעמבער 1908, בוטשאטש - 20סטן סעפטעמבער 2005, וויען) איז באוואוסט אלס דער "נאצי יעגער", ער האט אוועקגעגעבן זיין לעבן פארן זאמלען און דאקומענטירן אינפארמאציע פון די מלחמה פאברעכערס מיטן מאטיוו זיי צו ברענגען צו יוסטיץ.
.jpg)
זיין היסטאריע
רעדאַקטירןוויזנטאל איז געבוירן צו א אידישער משפחה אין שטאט בוטשאטש אין דער דעמאלטיגער גאליציע (היינט פוילן). ער האט שטודירט ארכיטעקטור אין פראג. ווען די צווייטע וועלט מלחמה האט אויסגעבראכן האט ער געוואוינט אין שטאט לעמבערג אין פוילן. ער האט דורכגעלעבט די מלחמה נאכן זיך ארומוואלגערן אין פארשידענע לאגערן.
נאצי יעגער
רעדאַקטירןאין יאר 1945 איז ער באפרייט געווארן דורך די אמעריקאנער אין מאוטהאוזן לאגער אין עסטרייך, און ער האט אנגעהויבן צו ארבעטן פאר די אמעריקאנער מיליטער דורן זאמלען אינהאלט איבער מלחמה פארברעכערס. אין 1947 האט ער געעפענט צוזאמען מיט אנדערע די "צענטער פאר אידן דאקומענטאציע" אין שטאט לינץ אין עסטרייך, אבער די גרופע האט זיך אויפגעלעזט ווען אמעריקא האט פארלוירן אינטערעסע אין פארזעצן די נאצי יוסטיץ סיסטעם. וויזנטאל זעלבסט האט פאר זיך פריוואט פארגעזעצט צו דאקומענטירן אינהאלט, אין צוגאב צו זיין ארבעט מיטן ארויסהעלפן מלחמה געליטענע.
לויט זיין ווערסיע איז ער געווען פארמישט אין אידענטיפיצירן דאס באהאלטעניש ארט פון אדאלף אייכמאן אין ארגענטינא אים צו ברענגען צו גערעכטיגקייט אין מדינת ישראל (אנדערע לייקענען עס). נאכדעם וואס ער האט זיך אנגעשעפט חיזוק פון די אייכמאן פראצעס האט ער ווידער געעפענט זיין צענטער פארן כאפן נאציס, דאסמאל אין וויען. ער האט זיך ספעציעל באקאנט געמאכט מיטן אנטדעקן און פארכאפן קארל זילבערבאוער, די הויפט געסטאפע וועלכע האט פארכאפט ענע פרעק אין זיין פאמיליע.
וויזנטאל האט קיינמאל זיך נישט באשעפטיגט מיטן אפהאלטן פיזיש מלחמה פארברעכערס. זיין שיטה איז באשטאנען אויפן זאמלען יעדע קלענסטע פאפיר און מעגליכע אינפארמאציע איינצלהייטן וועגן די פארברעכערס, עס צוזאמענברענגען און דאקומענטירן אין זיינע באהאלטענע אפיסעס אין וויען, און עס אריבערפירן צו די נויטיגע אינסטאנצן כדי צו פארזעצן די פראצעדור, און דערנאך שטעלן דעם מענטש צו יוסטיץ. אין פילע פעלער האט ער זיך באנוצט מיט די מידיא מיטלען כדי צו בויען דעם דעת הקהל צו פארלאנגען די אינסטאנצן זאלן ארבעטן. אין טאטעל האט וויזנטאל אין זיינע מענטשן סוקסעסירט צו ברענגען צו יוסטיץ אומגעפער טויזענט מלחמה פארברעכערס.
אין יאר 1977 איז געעפנט געווארן די שמעון וויזענטאל צענטער אין לאס אנדזשעלעס.
מיסיע פארפולקאמט
רעדאַקטירןאין יאר 2003 זייענדיג אלט 94 יאר, האט וויזנטאל טראמפאטירט אויפן פארפולקאם פון זיין מיסיע. "איך האב געפינען די מאסן רוצחים, און איך האב דערלעבט זייער טויט. אויב זענען נאר פארהאן וואס זענען איבערגעבליבן זענען זיי שוין צו אלט זיך צו שטעלן צו א פראצעס. מיין ארבעט איז דעריבער פארטיג"
וויזנטאל האט ארויסגעגעבן 12 ביכער איבער זיינע לייסטונגען און אויספארשונגען. אין יאר 2005 איז ער געשטארבן זייענדיג אלט 97 יאר און איז באגראבן געווארן אין די בית עלמין אין הרצליה.