אידנטום אין כינע

אידנטום אין כינע גייט צוריק אומגעפער צום 8טן יארהונדערט. איינע פון די עלסטע געמיינדעס אינעם ווייטן מזרח געפינט זיך אין כינע.

ווען די מענטשנס רעפובליק פון כינע איז געגרינדעט געווארן אין 1948 זענען געבליבן ווייניג יידן אין כינע וואס האבן געהאלטן יידישקייט.

אין די 19טן און 20סטן יארהונדערטער האבן יידישע סוחרים פון ארום דער וועלט אנגעהויבן קומען האנדלען אין די פארטן פון כינע, ספעציעל אין האנג קאנג, דעמאלסט א בריטישע קאלאניע, שאנכיי און הארבין.

ביים אנהייב פונעם 20סטן יארהונדערט זענען טויזנטער יידישע פליטים פון דער רוסישער רעוואלוציע געקומען קיין כינע, און אויך ביי דער צווייטער וועלט-מלחמה.

היסטאריע

ארכעאלאגישע עדות'שאפט צייגן אז אידן האבן שוין געוואוינט אין כינע פאר איבער 1,000 יאר צוריק. די ערשטע כינעזישע אידן זענען אנגעקומען פון די פערסישע לענדער און די רעגירונג האט זיי צוגעטיילט די שטאט קייפענג אלס זייער וואוין ארט. דאקומענטן פון יענע צייטן ווייזן קלאר אז די אידישע געמיינדע האט געציילט ארום 1,300 מענטשן. די אידן האבן באלד געבויט א שול וועלכע איז פארבליבן די שטאטישע שול פאר דורות שפעטער. די אידן האבן באקומען צונעמען מיט וועלכע מען האט זיי באצייכענט. לויט ווי מען זעט קלאר האבן זיי געהאט זיבן אפיציעלע נעמען, געוואנדן לויט די צייטן. די זיבן נעמען זענען געווען: איי, לאו, דזשין, לי, שי, זהאנג, און זהאו. עס זענען נאך היינט פאראן אסאך דאקומענטן פון יענע צייטן וועלכע ליגן אין מוזייען וועלכע האבן אויף זיך אלע זיבן צונעמען.

די אידישע באפעלקערונג אין קייפענג האט געהאט שווערע צייטן אנצוהאלטן די אמונה אין די ערשטע 100 יאר ווייל די שטאט איז גענוצט געווארן דורך די רעגירונג אלס אן אימיגראנטן שטאט אין וועלכע עס זענען אויך אריינגעזעצט געווארן מוסולמענער און קריסטן (להבדיל). די קריסטן האבן געציילט זייער גרויסע נומערן און האבן געהאט די השפעה אויף דער גאנצער שטאט. זיי האבן איינגעשטעלט צענדליגער מיסיאנערן וועלכע האבן באפאלן די אידן און זיי פארטיילט ביכער פון כפירה וועלכע האט אראפגעברענגט הונדערטער אידן פון אידישן וועג. די קייפענג אידן זענען געווארן אויסגעשלאסן פון דער אידישער וועלט און די וועלט האט אינגאנצן פארגעסן אז עס געפינען זיך אידן אין כינע. אין די אנפאנג 1900 יארן האבן די אמעריקאנער אידן צוריקגעמאכט קאנטאקט מיט די כינעזער אידן און האבן עטליכע מאל געוואלט אראפשיקן א דעלעגאציע קיין כינע נאר יענע צייטן האבן עס אוממעגליכט. בעפאר די וועלט קריגן האבן מער אידן אנגעהויבן אימיגרירן קיין כינע און האבן זיך באזצעט אין דער פינאנציעלער שטאט שאנכאי. ווי נענטער עס איז געווארן צו דער קריג און נאכמער נאך דער ערשטער וועלט קריג האט די אימיגראציע זיך געדאפלט און דעגרייכט איבער 30,000 מענטשן. רוב פון די פליטים זענען געקומען פון די בריטישע קאלאניעס, האנג קאנג, מיטל מזרח און פון אינדיע. נאך א שטארקער שטופ צו אימיגרירן איז געווען א פארט אפמאך וועלכע כינע האט דעמאלט אויסגעפירט און מיט דעם אויפגעלעבט די האפן שטעט און געברענגט פרישע האנדל. אסאך פון די פליטים קיין כינע האבן באקומען הילף פון אמעריקאנער אידישע ארגאניזאציעס וועלכע האבן געטאן וואס מעגליך צו ראטעווען אידן פון דער ברענענדיגער אייראפע.

די גרעסטע גרופע פון אימיגראנטן קיין שאנכאי איז געווען ביים אנהויב פון דער צווייטער וועלט קריג ווען 25,000 אידן וועלכע האבן זיך געוואלט ראטעווען פון נאצי-דייטשלאנד זענען אנגעקומען קיין שאנכאי. רוב פון די פליטים זענען געקומען מיט שיפן אויפ'ן וואסער ביז אין 940' ווען איטאליע האט אריינגעטרעטן די קריג און די וואסערן זענען פארוואנדעלט געווארן אין מיליטערישע באזעס וואו עס איז אוממעגליך געווען דורכצופארן. אבער אפילו דעמאלט זענען נאך אלס געקומען פרישע אידן קיין כינע דורך רוסלאנד ביז אין 1941 ווען דייטשלאנד האט אינוואדירט רוסלאנד. אלע 25,000 וויזעס זענען ערלעדיגט געווארן דורך דער חסיד אומות העולם דר. האו פענג שאן, כינע'ס קאנסול־גענעראל אין וויען. כינע האט געראטעוועט מער אידן פון די נאציס ווי קאנאדע, אויסטראליע, ניו זילאנד, דרום אפריקע און אינדיע צוזאמען. צווישן 939' און 946' זענען ערשינען מער ווי 50 אידישע נייעס בלעטער און זשורנאלן געשריבן אין דייטש, פויליש, און אידיש. נאכן קריג זענען ווייניג פון די פליטים פארבליבן אין כינע און האבן אימיגרירט קיין ארץ ישראל, קאנאדע, ניו זילאנד, אויסטראליע, און צו די פאראייניגטע שטאטן. אבער נאך אלץ זענען געבליבן אידן צושפרייט. ווען די קאמוניסטן האבן געהויבן די הענט האבן די רעשטלעך אויך אפגעטראגן. דער ערשטער צענזוס פון דער קאמוניסטישע רעגירונג אין 953' האט געוויזן אז נאר 2 אידן האבן נאך דעמאלט געוואוינט אין שאנכאי.

די ערשטער יידן זענען אייגנטלעך געקומען פון איראן אָדער אינדיע קיין כינע דור דער זיידן גאס שוין אין דער צייַט פון דער טאנג דינאסטיע, אין דעם 7טן אדער 8טן יאָרהונדערט. די כינעזער האבן זיי גערופן די "בלוי היטל מוסולמער".

בלויז בשעת דער מאָנגאָלישער יואַן דינאַסטיע אָנהייב צו באַמערקן אַ חילוק צווישן רעליגיעזע אידן און מוסלימס אין כינע און געהייסן זיי "יו-טי" (טראַנסקריפּט פּאַסיק יהודה). צווישן די געפֿינען געווען דיסקאַווערד און באשטעטיקט די עקזיסטענץ פון די ייִדיש פאַרצייַטיק כינע איז אַ געשעפט דאָקומענט פון די יאָר 718 אידישע נאָרוועגיש שפּראַך געשריבן אויף אַ שטיק פון פּאַפּיר (בייַ אַז צייַט די פּאַפּיר איז יינציק צו כינע בלויז). אויך, אין 1908 געפֿונען אין קאַוועס אין דונהואַנג (נאָרטוועסט כינע) פּאַרדאַנז נוסח פון אַראַביש יהודים פון די אַכט אָדער נייַנט. אידן וועלן זיין מוסיף איבער צייַט אנדערע אידן וואס זענען געקומען צו פאַרבייַטן אַבאַס האַנדל טשאַנאַלז פון אַראַבער לענדער אָדער אַ פּריז, ווי געזונט ווי זינט דער טעג פון טאַמערלאַנע די פּרעמיע, צפֿון אייראָפּע און מצרים.

כינע קליימד אַז אידן זענען געקומען צו כינע פון די טעג פון דער האַן דינאַסטיע און דער טשו דינאַסטיע (שפּעט רגע מיללענניום בק) און רעפעררעד צו זיך ווי ישראל און אידן, און דאָס איז געווען סאַגדזשעסטיד אַז געהערט צו די צען שבטים פון ישראל. [1] געשריבן פּראָפֿעסאָר אביגדור שמאַכטן בוים אין זיין בוך "אַריבער דעם סאַמבאַטיאָן" אידן זענען געקומען צו כינע און געזעצט דאָרט ווי טייל פון זייער נסיעה פון צען שבטים צוריק צו ישראל דורך די מזרח. ער קליימד אַז די שבטים געוואוסט אַז די וועלט ארום, דעריבער אַלע עס נעמט צו צוריקקומען צו ישראל ישראל איז סימפּלי צו גיין מזרח. אזוי געפֿינען צעוואָרפן קהילות פון די צען שבטים אַפֿילו הייַנט אין ינדיאַ, אפגאניסטאן, פּאַקיסטאַן, בוכאַראַ און כינע.

קולטורעל אידישע כינע איינגעשריבן די כינעזיש מאַטאַלאַדזשי די ערשטער מענטש יקוויוואַלאַנס און באַקוועם פּאַן גו דזשונאָו-וואַ, און דעלט עיקר מיט האַנדל און מוסלים קהילות געלעבט זייַט דורך זייַט אין כינע.

קינג דינאַסטי כינע אידן זענען פּערסעקוטעד דורך די מוסלים קהל, מיסטאָמע רעכט צו פֿאַרפֿאָלגונג דורך די כינעזיש מוסלימס זענען קוקן פֿאַר עמעצער וויקער ווי לעצטע ויסגיסן זייער קאַס אָדער צו קאַנוויי די קאַס פון די רעגירונג פֿאַר די אידן.

די עלצטע ייִדישע קהילה אין כינע הייַנט איז די קאַיפענג קהילה, וואָס איז געווען די הויפּטשטאָט פון די מלכות אין דער תקופה פון דער סאָנג דינאַסטיע. משמעות קהל איז געגרינדעט דאָרט אין די 11 יאָרהונדערט דורך יהודים פון פּערסיע, אינדיע, און איראַק. קאַיפענג שול איז געבויט אין 1163. עס איז געווען חרובֿ עטלעכע מאָל, אָבער האט רענאַווייטיד ווידער און ווידער, ביזן 19טן יאָרהונדערט, בשעת וואָס, מיט די ברייקדאַון פון קהל גאָר אסימילירט אין די אידישע קהילה אין די מוסלים קהל און צווישן די כינעזיש. אויב אַז זענען לינקס געצויגן צו פאַרמינערן עטלעכע מענטשן צו פאָדערן זייער אַפפיליאַטיאָן צו אידישקייט. [4] די לעצטע רבי פון די קהל פון קאַיפענג געשטארבן אין 1867.