װיקיפּעדיע

פרויען ראבייס

פרויען ראבייס זענען יחיד אידישע פרויען וואס האבן געלערנט אידישע געזעץ און באקומען רבנות. פרויען ראבייס זענען באַוווסט אין פּראָגרעסיוו אידישע, אָבער די טעמע פון פרויען ראבייס אין ארטאדאקסישע יידנטום איז מער קאָמפּליצירט. ארטאדאקסישע אידישע קהילות און מוסדות אָננעמען נישט דעם ענדערונג.[1][2][3]

פרויען אין דער געשיכטע פון פרויען ראבייס: לילי מאָנטאַגוע, מרתא נעומאַרק, ריי פרנק, ,פולה אקרמן, רעגינה יאנאס, העלען לעווינטאַל, שרה הורוויץ, סאַלי פּריסאַנד, תהילה ליכטנשטיין

פרי השתדלות צו אָרדענען פרויען זענען געווען 1893.[4][5] א קליין קאָהאָרט פון פרויען זענען רעקאָרדעד ווי קאַנדאַדייץ פֿאַר אָרדאַניישאַן, אָבער, יווענטשאַוואַלי כּמעט אַלע זענען געלייקנט אָרדאַניישאַן. אין די 1930ער יארן איז רעגינה יאנאס פון דייטשלאנד געווארן די ערשטע אידישע פרוי אין דער מאדערנער צייט, וואס האט באקומען רבנות.[6] שפעטערדיקע צענדליגער יארן האבן געפירט קאמפיין אין רעפארם יידנטום פאר די אנערקענונג פון פרויען ראבייס.[7][8] די קאַמפּיינז אויך צונויפפאַלן מיט דער השפּעה פון רגע-כוואַליע פעמיניזאַם אויף מערב געזעלשאַפט. און די דאָזיקע השתדלות האָבן זיך דערגרייכט אין דער אָרדענונג פֿון סאַלי פּריסאַנד אין 1972 אין העברעיִש פֿאַראיין קאָלעדזש, וואָס איז נאָכגעפֿאַלן מיט אָרדינאַציעס אין אַנדערע ייִדישע דינאָמינאַציעס.[9]

היסטאריע

רעדאַקטירן

1870-1899

רעדאַקטירן
 
ריי פרענק (1893)
 
ריי פרענק (1893)

די מעגליכקייט אז פרויען ראבייס זאלן באקומען די מיינסטרים אקצעפט האט זיך אנגעהויבן אין סוף 19טן יארהונדערט.[10] א באריכט פון 1871 איבער דער פרי קאריערע פון סוזאנה רובינשטיין האט אנגעוויזן אויף איר וויסנשאפט אלס א אנווייזונג אויף דער מעגליכקייט פון פרויען ראבייס.[11] אַן אַרטיקל פֿון 1875, וואָס האָט באַשריבן דעם ערשטן קלאַס אין העברעיִש פֿאַראיין קאָלעדזש, האָט אָנגעוויזן, אַז דער פערצנטער תּלמיד, וואָס איז אָנגענומען געוואָרן אין דעם קורס, איז געווען מיס דזשוליאַ עטלינגער (1863-1890), די ערשטע פֿרויישע תּלמיד פֿון דער קאָלעגע. אין דער באריכט האט מען שפעקולירט אז עטלינגער קען דינען אלס רב נאכן פארענדיקן.[12][13][14] איינע פון די ערשטע פארשטייער אז פרויען זאלן ווערן אויסגעלערנט אלס רבנות איז געווען די זשורנאליסט מרים מ' כהן וואס האט אין 1889 פארשריבן אן ארטיקל אין דער אידישער עקספאנענט, א אידישע צייטונג אין פילאדעלפיע. אין וואָס פיקשאַנאַל אותיות אַרטיקיאַלייט אַרגומענטן פֿאַר די אָרדאַניישאַן פון פרויען. אזוי אויך, אינעם אידישן פרויען קאנגרעס פון 1893 האט מען געמאכט דעם רוף פון עטליכע רעדנער, אז פרויען זאלן ווערן פארארדנט אלס רבנות.[15] אין די פאראייניגטע שטאטן איז געווען א פרי ביישפיל פון א אידישע פרוי, וואס האט, אן א פארמאלע ארדינאציע, גענומען געוויסע פונקציעס, וואס זענען טיפּיש פארבונדן מיט די קהילה-ראבייס. בעשאַס די 1890 ס, אַ יונג פרוי לעבעדיק אויף די אמעריקאנער גרענעץ מיטן נאָמען רחל ("ריי") פראַנק גענומען אַ רעליגיעז פירערשאַפט ראָלע, דעליווערינג דרשות, געבן ציבור רעפֿעראַטן און לייענען פסוק. אין דער אַמעריקאַנער ייִדישער פּרעסע איז זי באַצייכנט געוואָרן אַלס אַ פֿרויען רביצין, אָבער זי האָט זיך באַוויזן אויסצומיידן צו פאָדערן אַזאַ טיטל.[16] פרענק האט ווייטער אנגעשריבן ביז איר חתונה מיט שמעון ליטמאן אין 1899.[17]

אן אנדער פרי באריכט פון א אידישע פרוי, וואס האט אויסגעזען גרייט צו ווערן א רביצין, איז געווען לענאַ אַראָנסאָן פון הייס ספּרינגס, אַרקאַנסאַס. אין 1892 און 1893, האָט מען געמאלדן אַז ער האָט זיך אָנגעהויבן צו ווערן אַ רב.[18][19][20] לויט איין חשבון, האט אראסאהן אנגעהויבן צו געבן עפנטליכע רעפעראטן פאר די אידישע געמיינדע אין שרוועפארט, לואיזיאנא, כדי צו פארדינען גענוג געלט צו פארזעצן אירע רבנות.[21] אין 1897 איז חנה שלמה פון שיקאגא אויסגעצייכנט געווארן אלס אמעריקע'ס ערשטע פרוי רביצין נאכדעם וואס איר דרשה אין סיני שול.[22][23] שפעטער האט שלמה געמאלדן, אז די איינלאדענונג צו רעדן איז פארבעטן געווארן דורך הרב אמיל הירש און אז הירש'ס פירונג צו דערלויבן אידישע פרויען צו רעדן פון די ביכל איז שפעטער אנגענומען געווארן דורך אנדערע סינאַגאָגז.[24]

1900-1935

רעדאַקטירן
 
הענריעטה סאלד האט מען געלאזט לערנען אין רבנות בתנאי אז זי וועט נישט באקומען סמיכה.
 
מרתא נוימארק (1920)
 
רעגינה יאנאס

אין די אָנהייב פון די יאָרהונדערט איז געווען בייַ מינדסטער איין בייַשפּיל פון אַ יונגע אידישע פרוי איז פּלאַננעד צו דורכגיין רבנות, אַפֿילו אויב קיין סמיכה וואָלט זיין צוגעשטעלט. אין 1904, האָט דער נאַציאָנאַלער ראט פון אידישע פרויען אין ניו יארק סיטי געמאָלדן אז הענריעטאַ סאלד וועט אונטערנעמען רבנות, אָבער ער וועט נישט באַקומען קיין גראַדזשאַוויישאַן דיפּלאָם ביי פאַרענדיקן דעם קורס [25][26] אין 1908, פרוי אננא אבעלסאָן פון אַקראָן, אָהיאָ, ריפּאָרטאַדלי גענומען די ראָלע פון רב אין איר מאַן 'ס אַוועק. איר אויפטרעטונג פארן ביהמ"ד האט באקומען דעקונג סיי אין דער אידישער, סיי אין דער אלגעמיינער פרעסע.[27][28][29][30]

די השתדלותן צו באשטימען פרויען רבנות, האבן זיך פארבליבן מיט עטלעכע פרויען האבן זיך פארשריבן אין רבנישער מוסדות. אין דער צײט, איז די ערשטע אמעריקאנער ײדישע פרויען װאס האט זיך געפונען אין א רבנישער מוסד, װעלכער איז געװען צוגענומען אין רבנישער מוסד, איז געװען מרתא נוימארק. נעומארק איז געבוירן געווארן אין בערלין אין 1904 און איז אנגעקומען קיין די פאראייניגטע שטאטן אין 1907. אין די אנהייב 1920ער יארן איז נעומארק אנגענומען געווארן אין העברעאיש יוניאן קאלעדזש (HUC) פון רעפארם יידישקייט. נעומארק האט אויך געזאגט אז געפירט סערוויסעס אין א עולם אין פראנקפארט, מישיגן.[31] איר אַרייַנטרעטן אין די HUC רבנישע פּראָגראַם געפירט צו אַ 1922 רעזאַלושאַן פון די סענטראַל קאָנפערענסע פון אמעריקאנער ראבייס (CCAR) אַז ערלויבט פרויען צו זיין אָרדיינד, אָבער, אין 1923, די רעגירונג באָרד פון העברעיש יוניאַן קאָלעדזש וואָוטאַד צו פאַרבאָט פרויען צו באַקומען אָרדאַניישאַן. נעומארק האט זיך צוריקגעצויגן פון דער רבנישע פראגראם נאכן פארענדיקן זיבן פון די ניין יאר וואס איז פארלאנגט פארן פארענדיקן דעם פראגראם.[32]

גלײַכצײַטיק מיט נוימאַרקס אַרײַנגאַנג אין דער ראביי־פּראָגראַם, האָבן אויך אַנדערע אַמעריקאַנער ייִדישע פֿרויען אָנגעהויבן שטודיעס פֿאַר רבנות, און זיי האָבן שפּעטער אָפּגעזאָגט די פאָרמאַלע סמיכה אָדער פאַרלאָזט דעם פּראָגראַם. די אַרייַננעמען העלען הדסה לעווינטאַל, אַוויס קלאַמיץ, דאָראַ אַסקאָוויטה און אירמאַ לינדהיים. אין דעם פאַל פון העלען לעווינטאַל, פאָרמאַל אָרדאַניישאַן איז אפגעזאגט צו איר נאָך פאַרענדיקן איר שטודיום אין 1935.[33] אין מיטן 1920ער יארן האט אביס קלאמיץ (ווייב פון קארל שולמאן) זיך איינגעשריבן אין א רבנישע פראגראם און שפעטער האט ער צייטליך געדינט אלס רב אין אן אומאפיציעלע פעאיגקייט פאר קליינע קהילות אין ווירדזשיניע.[34] דאָראַ אַסקאָוויטה, געבוירן אין קאָוונע און אַ גראַדזשאַוואַט פון באַרנאַרד קאַלידזש און קאָלאָמביע אוניווערסיטעט, איז געווען אַ לעקטאָר אין הונטער קאַלידזש פון 1912-1957.[35] אין די 1920ער יארן האט אסקווויט זיך איינגעשריבן אין א פראגראם פון רבנות.[36][37] אירמא לינדהיים, די נאציאנאלע פרעזידענט פון הדסה פרויען ציוניסטישע ארגאניזאציע פון אמעריקע איז געמאלדן געווארן אז זי איז איינגעשריבן אלס קאנדידאט פאר רבנישע ארדינאציע.[38][39]

אַרום דער צײַט האָט אין דײַטשלאַנד, די Hochschule für die Wissenschaft des Judentums, דער רבנות־סעמינאַר פֿון דײַטשן ייִדנטום, אָנגעהויבן צונעמען פֿרויען צו שטודירן העכערע לערנען אָן דעם פאָרשלאָג פֿון אָרדענונג. די ערשטע פרוי וואָס האָט גראַדויִרט פונעם סעמינאַר איז געווען עלען ליטמאַן (1909-1975), וואָס האָט שפּעטער געלערנט ביבלישע שטודיעס אין לעאָ באַעק קאָלעדזש אין לאנדאן.[40][41]

דערווייַל, אין ענגלאַנד, עס איז געווען איין בייַשפּיל פון אַ ייִדיש פרוי באקומען אַ פאָרמאַל אַפּוינטמאַנט פֿאַר אַ שטעלע אין אַ שול. אין 1928, לילי מאָנטאַגאָ, אַ פירער אין ליבעראַל ייִדישקייט אין ענגלאַנד, איז געווארן אַ ליידיק מיניסטער פון די מערב סענטראַל ליבעראַל ייִדיש קאָנגרעגאַטיאָן.[42]

אין 1935, רעגינאַ דזשאָנאַס פון בערלין, דייַטשלאַנד, איז געווארן די ערשטער פאָרמאַל אָרדיינד ווייַבלעך רבי אין מאָדערן צייט. דזשאָנאַס איז שפּעטער דערמאָרדעט געווארן דורך די נאַציס בעשאַס די חורבן און איר עקזיסטענץ איז געווען מערסטנס אומבאַקאַנט אין די יאָרצענדלינג נאָך די צווייטע וועלט מלחמה.[43]

1972-היינט טאָג

רעדאַקטירן

אין 1972, סאַלי פּריסאַנד איז געווארן די ערשטער פרוי ראביי אין רעפאָרם יודנטום.[44] אין 1974, סאַנדי סאַסאָ איז אין רעקאָנסטרוקטיאָן יודאַנטום.[45] אין 1981, לין גאָטליב איז געווען אין דער יודאַנטום רינואַל באַוועגונג.[46] אין 1985, אַמי איילבערג איז אָרדיינד אין קאָנסערוואַטיווע יודאַנטום.[47] אין 1999, טאַמאַראַ קאָלטאָן איז אָרדיינד אין הומאַניסטיק יודאַנטום.[48] אין 2009 איז שרה הורוויץ געווען אָרדיינד אין ארטאדאקסישער יודאַנטום. אין רעפארם, קאנסערוואטיוו און ארטאדאקסישער יודאַנטום האט זיך באוויזן אקעגנשאפט קעגן פרויען ראבייס. און דער ענין איז נאָך אַ ענין פון דעבאַטע אין אָרטאָדאָקסי, מיט רובֿ קהילות קעגן די ענדערונג.

צוזאמען מיט דעם דעבאַטע, אַ דריט צוגאַנג אין אָרטאָדאָקסי האט דעוועלאָפּעד. עטלעכע ארטאדאקסישע אינסטיטוציעס האָבן אָנגענומען פרויען אין אַלטערנאַטיווע ראָלעס וואָס שייך צו אידישן געזעץ, אַזאַ ווי הלכה אַדווייזער (יועצות הלכה).[49]

רעפערענצן

רעדאַקטירן
  1. ↑ Orthodox Union bars women from serving as clergy in its synagogues Jweekly.com. 03-02-2017.
  2. ↑ "Breach in US Orthodox Judaism grows as haredi body rejects 'Open Orthodoxy' institutions." The Jerusalem Post.
  3. ↑ Nathan-Kazis, J. (2015). "Avi Weiss Defends 'Open Orthodoxy' as Agudah Rabbis Declare War." The Forward. 03-11-2015
  4. ↑ Nadell, P. (2005). "Opening the Blue of Heaven to Us": Reading Anew the Pioneers of Women's Ordination. Nashim: A Journal of Jewish Women's Studies & Gender Issues, 9(9), pp. 88-100.
  5. ↑ Dämmig, L., & Klapheck, E. (2006). Debora's Disciples: A Women's Movement as an Expression of Renewing Jewish Life in Europe. Sandra Lustig et Ian Leveson (éds.), Turning the Kaleidoscope. Perspectives on European Jewry, New York, Berghahn Books, 147-163.
  6. ↑ "Regina Jonas." Jewish Women's Archive. Accessed May 3, 2012.
  7. ↑ "Reform Judaism leader Jane Evans argues for ordination of women rabbis". Jewish Women's Archive. Accessed 3 June 2022.
  8. ↑ "Open Rabbis' Posts to Able Women Asks Temple Sisterhoods Director." The Courier Journal. 25 Nov 1958.
  9. ↑ Di Segni, R. “La Donna Rabbino”: The Chief Rabbi of Rome Considers the Question of Women in the Rabbinate. Translated by Daniel A. Klein. Originally published in Scritti Sull'ebraismo in Memoria di Emanuele Menachem Artom, edited by Sergio J. Sierra and Elena Lea Artom (Jerusalem, 1996) (pp. 175-187).
  10. ↑ Nadell, P. (2005). "Opening the Blue of Heaven to Us": Reading Anew the Pioneers of Women's Ordination. Nashim: A Journal of Jewish Women's Studies & Gender Issues, 9(9), pp. 88-100.
  11. ↑ The American Israelite, 19 May 1871. Page 9.
  12. ↑ The American Israelite, 29 October 1875. Page 6.
  13. ↑ Green, D. B. (2013). This Day in History - 1975: Reform Rabbinical School Is in Session Haaretz. 4 October 2013.
  14. ↑ Pinnolis, J. S. (2010). ‘Cantor Soprano’Julie Rosewald: The Musical Career of a Jewish American ‘New Woman,’. American Jewish Archives Journal, 62(2), 1.
  15. ↑ Maher, M. (2007). A Break with Tradition: Ordaining Women Rabbis. Irish Theological Quarterly, 72(1), 32-60.
  16. ↑ Rosenbaum, Fred, "San Francisco-Oakland: The Native Son", in Brinner, William M. & Rischin, Moses. Like All the Nations?: The Life and Legacy of Judah L. Magnes, State University of New York Press, 1987.
  17. ↑ Nadell, P. (2005). "Opening the Blue of Heaven to Us": Reading Anew the Pioneers of Women's Ordination. Nashim: A Journal of Jewish Women's Studies & Gender Issues, 9(9), pp. 88-100.
  18. ↑ The Times (Shreveport, Louisiana), 22 Dec 1892, Thursday. Page 4.
  19. ↑ Weekly Town Talk (Alexandria, Louisiana), 1 Jul 1893, Sat. Page 2.
  20. ↑ The Galveston Daily News (Galveston, Texas), 11 May 1893, Thursday. Page 6.
  21. ↑ "A lady rabbi". The Shreveport Times (Shreveport, Louisiana), 7 July 1893.
  22. ↑ "The First Woman Rabbi." The Burlington Free Press (Burlington, VT). 16 Mar 1897.
  23. ↑ "The First Woman Rabbi." Brandon Mail (Manitoba, Canada). 18 Mar 1897.
  24. ↑ Solomon, H. G. (1946). Fabric of My Life: The Autobiography of Hannah G. Solomon. New York: Bloch Publishing Company, pp. 111-112.
  25. ↑ "Woman to become rabbi". The Indianapolis News (Indianapolis, Indiana). 1 Dec 1904.
  26. ↑ "To be a woman rabbi". The Emporia Gazette (Emporia, Kansas). 7 Dec 1904.
  27. ↑ "Jewish Woman Preacher", Trenton Evening Times, 1 Aug 1908. p10.
  28. ↑ "A Woman Preacher: Rabbi's Wife Substitutes Her Husband". The American Israelite. 28 May 1908. Page P4.
  29. ↑ "Jewish Pulpit Occupied by a Woman". Des Moines Tribune. 27 Jul 1908. Page 7.
  30. ↑ "Women in the Churches". The Woman's Journal. Boston. 18 July 1908. Vol. 39. No. 29. Page 1.
  31. ↑ "First Jewish girl to study for rabbinate." Buffalo Jewish Review (Buffalo, NY). 10 Sep 1920.
  32. ↑ "This Week in History - Reform rabbis debate women's ordination (1922-06-30)." Jewish Women's Archive.
  33. ↑ "America's 1st Woman Rabbi is Ordained in Cincinnati." Athens Sunday Messenger. 4 June 1972. page 22. Accessed 3 February 2022.
  34. ↑ Shevitz, Amy Hill. (2007). Jewish Communities on the Ohio River: A History. University Press of Kentucky, page 157.
  35. ↑ "Dora Askowith." Jewish Women's Archive. Accessed 2020-04-28.
  36. ↑ Nadell, P. S. (2003). American Jewish Women's History: A Reader. pp. 177-181.
  37. ↑ Weiss, A. (2022). "The Would-Be Rabbis." Hadassah Magazine. March 2022.
  38. ↑ "National President of Hadassah to visit St Louis." The Modern View (St Louis, Missouri). 1 Apr 1926.
  39. ↑ "Mrs. Lindheim, new Hadassah leader, thrills big crowd." The Wisconsin Jewish Journal (Milwaukee, Wisconsin). 4 March 1927.
  40. ↑ Seidel, E. (2019). "Women Students at the Berlin Hochschule für die Wissenschaft des Judentums" in Bomhoff, H., Eger, D. L., Ehrensperger, K., & Homolka, W. (eds), Gender and Religious Leadership: Women Rabbis, Pastors, and Ministers. Page 59.
  41. ↑ Freidenreich, H. P. (2004). Women Pioneers of Jewish Learning: Ruth Liebrecht and Her Companions at the" Hochschule fur Wissenschaft des Judentums" in Berlin 1930-1934. Shofar: An Interdisciplinary Journal of Jewish Studies, 22(2), 169-171.
  42. ↑ Umansky, Ellen M.. "Lily Montagu." Shalvi/Hyman Encyclopedia of Jewish Women. 31 December 1999. Jewish Women's Archive.
  43. ↑ "Regina Jonas." Jewish Women's Archive. Accessed May 3, 2012.
  44. ↑ "Sally Jane Priesand." Jewish Women's Archive. Jwa.org. Accessed May 3, 2012
  45. ↑ "This Week in History – Sandy Sasso ordained as first female Reconstructionist rabbi (May 19, 1974)." Jewish Women's Archive. Jwa.org. May 3, 2012.
  46. ↑ "Jewish Women and the Feminist Revolution." Jewish Women's Archive. Jwa.org. September 11, 2003.
  47. ↑ "Amy Eilberg." Jewish Women's Archive. Jwa.org. Accessed May 3, 2012.
  48. ↑ "Society for Humanistic Judaism – Rabbis and Leadership." Shj.org. Archived September 28, 2013
  49. ↑ "Rabbis, Rebbetzins and Halakhic Advisors", Wolowelsky, Joel B.. Tradition, 36:4, 2002, pp. 54–63.
גענומען פֿון "https://yi.wikipedia.org/w/index.php?title=פרויען_ראבייס&oldid=588817"