לאדינא
לאדינא איז א יידישע שפראך, גערעדט בעיקר דורך יידן וואס שטאמען אפ פון שפאניע, גערעדט געווארן ביז דער צווייטער וועלט מלחמה, דורך מערערע יידן אין די באלקאן לענדער, עס ווערט אויך גערופן ספאניאליש, דזשודעזמא, אדער דזשודעא-עספאניאל, די שפראך שטאמט בעיקר פון דעם שפאנישן אקצענט פון קאסטיליע, אריינגעמישט העברעישע און אראמישע ווערטער.
ביי גירוש שפאניע, זענען אסאך יידן אנגעקומען צו די באלקאן לענדער, טערקיי, בולגאריע, דרום רומעניע, און צפון אפריקע, ווי זיי האבן מיטעברעגט די שפראך מיט זיך. עס זענע פארהאן צוויי דיאלעקטן, די צפון אפריקאנע און די אייראפעישע.
די שפראך אמאל
רעדאַקטירןביז דער צווייטער וועלט מלחמה, איז עס געווען א ברייטע שפראך, מיט קולטור און דיכטער, וואס פלעגן שרייבן די שפראך, דער גרעסטער תורה ווערק וואס איז געשריבן געווארן אין לאדינא, איז מעם לועז וואס איז איבערגעשריבן געווארן אויף לשון קודש, די גרעסטע יידישע שטאט, וואס איז געווען א צענטער פאר דער שפראך, איז געווען סאלאניקי, גריכנלאנד, וואו איבער 60,000 יידן האבן זיך באנוצט מיט דער שפראך, אויפן טאג טעגליכן לעבן, אריינרעכנדיק צייטונגען און ביכער, וואס זענען פובליצירט געווארן אויף לאדינא.
דאס אלעס האט זיך געענדיקט מיטן אנקום פונעם נאצי, 96 פראצענט פון דער יידישער קהילה, זענען אנגעקומען צו די טויט לאגערן, און זענען אומגעקומען דורך דער נאצי מארד מאשין.
אין מדינת ישראל
רעדאַקטירןאין 1948, זענען רוב יידן פון אייראפע, וואס האבן באהערשט די שפראך, אנגעקומען קיין ישראל, אריינגערעכנט יידן פון בולגאריע, און טערקיי, זענען אריבער דעם שמעלץ טאפ, און האבן געטוישט זייער לשון אויף העברעיש, באקומענדיק א קלאפ ווי רוב יידישע שפראכן אזוי ווי יידיש, ווי די רעגירונג האט נישט געלאזט רעדן קיין שפראכן פונעם גלות, און דערפאר ווערן טאקע די מענטשן וואס רעדן לאדינא, ווייניגער און ווייניגער.
אין די לעצטע פאר יאר האט די רעגירונג אויפגעשטעלט דער "צענטער פאר לאדינא קולטור", וואו מען פרובירט אויפצולעבן דאס פארלוירענע.
צאל מענטשן וואס רעדן לאדינא
רעדאַקטירןעס ווערט געשאצט אז אומגעפער 150,000 מענטשן קענען די שפראך, און דאס מערהייט אלס מאמע לשון, ארום 100,000 אין ישראל, דאס איבריגע אין טערקיי, גריכנלאנד, און אין אנדערע פלעצער.
גראמאטיק
רעדאַקטירןלאדינא ווערט געשריבן אין העברעישע בוכשטאבן, אמאל בעיקר אין רש"י אותיות, אדער געהעריקע אותיות היינט, אבער היינט איז עס אויך שטארק אנגענומען צו שרייבן אויפן לאטינישן אלפאבעט. וויבאלד עס איז נישט דא קיין כללים פארן שפראך, איז אין אמעריקע וועלן זיי שרייבן אויפן אות ש sh, און אין פראנקרייך ch. אויפן אינטערנעט איז דא, א קהילה וואו די שפראך איז באנוצט ביי אירע באנוצער, עס הייסט ladino" komunita", ווי אויך אין ירושלים, קומט ארויס א צייטונג, מיטן נאמען אקי ירושלים, וואס מיינט ״דא אין ירושלים״.
וועבלינקען
רעדאַקטירן |
וויקיפּעדיע אויף דזשודעא-עספאניאל (לאדינא) |