|
'''רודאלף קאסטנער''' איז [[געבוירן]] געווארן אין [[קלויזנבורג (שטאט)|קלויזנבורג]], [[אונגארן]] (היינט [[רומעניע]]) אין יאר (1906) ה'תרס"ו, און געשטארבן אין [[תל אביב]], דעם 12טן [[מארץמערץ]] (1957) ה'תשי"ז.
*פאר'ן האלאקאסט איז ער געווען אן [[אדוואקאט]] און צייטונגס שרייבער. דורךאון אויסדורכאויס דעם [[צווייטן וועלט קריג]] איז ער געווען דער פאקטישער פירער פון א קליינערפונעם [[יידציוניזם|יידישערציוניסטישער]] [[ארגאניזאציע]] אין [[בודאפעשט]] באוואוסט אלס, די '''הסתדרות הציונית בהונגריה'''. און אין פאקט איז ער געווען א פארמיטלער צווישען די [[נאציס]] און די יידישע געמיינדע פון אונגארן, צו ראטעווען א טייל יודען.
== פארהאנדלונג צו ראטעווען יודן ==
* פארדעם איז ער געווען אן [[אדוואקאט]] און צייטונגס שרייבער.
אין [[1944]] [[ה'תש"ד]] איז ער געווען פארנומען פארהאנדלן מיט'ן ארכי-מערדער [[אדאלף אייכמאן]] - וואס איז געווען געשטעלט צו מאכן אונגארן יודנריין, דורך פארשיקן די 800,000 יודען פון אונגארען, צום טויט-לאגער אין [[אוישוויץ]] [[פוילין]].
קאסטנער האט פראבירט צו פארהאנדלען, אז א טייל זאלן קענען פארלאזן אונגארן צו דער פריי. ער האט ענדליך באקומען אן אפמאך צו ראטעווען 1,685 יודען, מיט'ן באצאלן $1000 א קאפ, און דערצו אויך צושטעלן 'צען טויזענט' [[לאסטאויטא|לאסט-וואגאנען]] פאר די נאצישע מיליטער.
* אלס די פירער פון די הסתדרות איז ער געווען די פארמיטלער צווישען די [[נאציס]] און די יידישע געמיינדע פון בודאפעסט דורך אויס דער מלחמה.
ס'איז עהם געלונגען צו ארויסליפערן יענעם גרויסער טראנספארט, וואס זענען געווען מער-ווייניגער פון זיין משפחה און פריינד, און אויסגעקליבענע פאליטיקאנטן פון יעדע סארט גרופע, און אויך [[יואל טייטלבוים|דער קראלי-סאטמארער רב ר' יואל טייטלבוים זצ"ל]] איז געווען דערינען. יענע טראנספארט איז טאקע אנגעקומען קיין [[שווייץ]] אויף דער פריי.
== מיטגעארבעט מיט די נאציס== ▼== פארהאנדליגען צו ראטעווען אידן פון די דייטשן ==
עס זענען דא מיינונגס פארשידנהייטן, צו '''קאסטנער''' איז א העלד פאר'ן ראטעווען יודען אדער גאר א מערדער, ווייל דורך זיין האנדלונג זענען אסאך מער יודען - אין די זעלבע צייט - פארשיקט און ערמארדעט געווארן. און היינט ווייסט מען שוין, אז דאס האט פאסירט ווייל ער האט מיטגעארבעט מיט די [[נאציס]] פאר פאליטישע אינטערעסן. דערצו, האט זיך ארויסגעשטעלט אז מערסטענס יודען וואס האבן זיך געפונען אויפ'ן קאסטנער-טראנספארט, זענען געווען זיינע פערזענליכע פריינד אינעם [[ציונות|ציוניסטישע]] פירערשאפט.
אין (1944) ה'תש"ד איז ער געווען פארנומען פארהאנדלן מיט [[אדאלף אייכמאן]] - וואס איז געווען געשטעלט צו פארטיליגען אלע 800,000 יידען פון די יידישע אונגארישע געמיינדעס דורך זיי שיקען קיין [[אוישוויץ]] [[טויט לאגער]] אין [[פוילין]] - צו ראטעווען יידען אז זיי זאלן קענען פארלאזן אונגארין און אזוי ארום זיך ראטעווען פון [[טויט]]. ער האט באקומען אן אפמאך אויף צו ראטעווען 1,685 יידן פאר $1000 פאר א קאפ. די אלע זענען טאקע געראטעוועט געווארן אין אלע אויף די באן - צווישען זיי [[יואל טייטלבוים|דער סאטמאר רבי ר' יואל טייטלבוים זצ"ל]] - זענען אנגעקומען קיין [[שווייץ]].
אין (1960) [[ה'תש"כ]], האט אייכמאן געזאגט פאר [[טיים מאגאזין]] אין א [[אינטערוויו]]; '''''קאסטנער''' האט אין פאקט געהאלפן צו צוריקהאלטן די אונגארישע יודען פון מאכן אן אויפשטאנד ביים פארשיקן אין די [[געטא|געטאס]], אויב וועלן די דייטשן פארקוקן אויף די פָּאר טויזנט יודען וואס ער וועט ראטעווען און ברענגן קיין פאלעסטינע''.''
עס זענען דא אסאך מיינונגס פארשידנהייטן צי '''קאסטנער''' איז א העלד פארן ראטעווען יידען, אדער א [[מערדער]] וואס האט מיטגעארבעט מיט די [[נאציס]].
ביי (1944) [[ה'תש"ד]] האט '''קאסטנער''' - און זיינע פריינד - שוין זיכער געוואוסט אז די דייטשן טויטן די אלע וואס זיי פארשיקען, ווייל ס'איז דאן אנגעקומען צו זייער קאבינעט לעבעדיגע עדות וואס עס גייט פאר אין אושוויץ, ווען צוויי אנטלאפענע סלאוואקישע יודען, [[ווערבאַ-וועצלער באַריכט|רודאָלף ווערבאַ און אלפרעד וועצלער]], האבן עהם איבערגעגעבן א גאר פונקטליכע באריכט, וואס אלץ גייט פאר אינעם טויט-לאגער, וואס זיי האבן זיך קוים מיט צרות וואונדערליך ארויסגעראטעוועט, אז ער ווייסט גוט אז אלע אונגארישע יודען זענען יעצט אויפ'ן רייע צו אהין פארשיקט ווערן.
▲== מיטגעארבעט מיט די נאציס==
לויט געוויסע מקורות זענען די אלע יידען וואס קאסטנער האט געראטעוועט געווען פרזענליכע פריינד און [[ציונות|ציוניסטישע]] פירער, און דאס אלעס ווען אין די זעלבע צייט זענען טויזנטער יידען פארשיקט געווארן צו די [[קרעמעטאריאם]]ס. אין (1960) ה'תש"כ 16 יאר נאכדעם וואס זיי האבן זיך געטראפן האט אייכמאן געזאגט פאר [[טיים מאגאזין]] אין א [[אינטערוויו]] אז '''קאסטנער''' האט מסכים געווען צו ''העלפען צוריקהאלטן די אונגארישע יידען פון מאכן אן אויפשטאנד -און אפילו העלפן האלטן די [[געטא|געטאס]] - אויב ער וועט פארקוקן אויף די פָּאר טויזנט יידען וואס ער וועט ראטעווען און ברענגן קיין פאלעסטינע, ס'איז געווען א גוטע אפמאך''. ביי (1944) ה'תש"ד האט '''קאסטנער''' און פילע אנדערע יידישע פירער גאנץ גוט געוואוסט וואס עס גייט פאר, און אז די דייטשן טויטן די אלע יידען וואס זיי פארשיקען, מען האט דאס זיי געלאזט וויסען אז זיי זאלן צוליב דעם ווארענען אלעמען איבער דעם אזוי אז זיי זאלן זיך קענען אויסהיטען. אנדערע זאגן אבער אז '''קאסטנער''' איז געווען אזוי אומבאוואוסט אז ער וואלט גארנישט געקענט אויפטוען. נאך היינט ווייסט מען אבער נישט פארוואס די אונגארישע אידענטום האט קיינמאל נישט אויסגעפונען פון די טויט לאגערען אין צייט.
די צוויי אנטלאפענע האבן געוואלט דערמיט איבערגעבן צו ווארענען די יודען אין אונגארן זיך אויסצוהיטן באצייטנס, אבער '''קאסטנער''' האט דעם באריכט נישט פארשפרייט צו אלע יודען, און ס'דא וואס זאגן, אז ער האט געהאלטן אז ס'וואלט נאר ערגער געמאכט - לויט זיין מיינונג.
== אין פארטייטיגונגס פון קורט בעכער ==
אין (1945) ה'תש"ה איז '''קאסטנער''' געפארן אינאיינעם מיט [[קורט בעכער]] אים צו פארטייטיגען ביי זיין געריכט - בעכער איז געווען באויפטראגט פון [[היינריך הימלער]] צו פרובירען צו אפשטעלן די פארטיליגען פון די יידען, מן הסתם אלס מענטשליכע סיבות וויבאלד די אליערטע האבן זיך דערנעטער צו מאכן אן ענדע צו די מלחמה, דערפאר איז בעכער געווען דער וואס האט גענומען די געלט פון '''קאסטנער''' פאר די 1685 יידען וואס זענען געראטעוועט געווארן - כאטש '''קאסטנער''' איז געווען א ייד, און בעכער איז געווען א נאצי דאך האבן זיי גארבייט גוט צוזאמען. ▼
== ער פארטיידיגט דעם נאצי 'קורט בעכער' ==
ביי די ענדע פון די מלחמה איז בעכער געברענגט געוורען פאר א געריכט, '''קאסטנער''' האט דאן עדות געזאגט אז בעכער איז ''אויסגעשניטען פון אן אנדער שטיקעל האלץ ווי די אנדערע פראפעסיאנאלע מאסען מערדער פון די פאליטישע עס עס''. די פארטייטיגונגס האט נאך מער אויפגערעגט די אונגארישע יידן. ▼▲אין (1945) [[ה'תש"ה ]] איז '''קאסטנער''' געפארן אינאיינעם מיט 'ן נאצי '[[קורט בעכער]] ' אים צו פארטייטיגעןפארטיידיגען ביי זיין געריכט . -ווייל בעכערפאר'ן ענדע פונעם קריג איז געוועןבעכער געווארן באויפטראגט פון [[היינריך הימלער]] , צו פרובירעןפראבירען צואפצושטעלן אפשטעלןדאס די פארטיליגעןפארטיליגונג פון די יידעןיודען, מןווארשיינליך הסתםאלץ אלספארשטענדליכע מענטשליכע סיבותבאדייטן, וויבאלד [[די אליערטעאליאירטע קרעפטן]] האבן זיך דערנעטערדערנעטערט צו מאכן אן ענדע צו די מלחמה,קריג. און אין דערפארפאקט איז בעכער געווען דער וואס האט גענומעןערהאלטן דיגרויס געלט פון '''קאסטנער''' , פאר די 1685 יידעןיודען וואס זענען געראטעוועט געווארן - כאטש '''קאסטנער''' איז געווען א ייד, און בעכער איז געווען א נאצי דאך האבן זיי גארבייט גוטדורך צוזאמעןעהם.
▲ביי די ענדע פון דיפונעם מלחמהקריג איז בעכער געברענגט געוורעןגעווארען פאר א געריכט, און '''קאסטנער''' האט דאן עדות געזאגט אז ; ''בעכער איז ''אויסגעשניטען פון אן אנדעראנדערער שטיקעלשטיק האלץ ווי די אנדערע פראפעסיאנאלע מאסען -מערדער פוןאין די פאליטישע עס עס ראנגען.'' . אט די פארטייטיגונגספארטיידיגונג האט נאך מערשטארק אויפגערעגט די אונגארישע יידןיודן.
== נאך דער צווייטער וועלט מלחמה ==
ער האט זיך באזעצט אין [[מדינת ישראל]] און זיך אנגעפאנגען רופן '''ישראל קאסטנער''', און האט באקומען ארבעט ביי דער לינקער קאנטראלירטער רעגירונג, זייענדיק א [[כנסת דעפוטאט]] פון די לינקע [[מפא"י]]. אין (1953) [[ה'תשי"ג]] האט אים [[מלכיאל גרינוואלד]] באשולדיגט אין מיטארבעטן מיט די נאציס, און אין די מיטהעלפונג פון באפרייען א נאצי קרימינאל (ווייל בעכער איז באפרייט געווארן ביי זיין געריכט). וויבאלד '''קאסטנער''' איז געווען א ציווילער ארבעטער אין דער רעגירונג האט די [[יועץ המשפטי]] איםהאט באשולדיגט (גרינוואלד) באשולדיגטמיט'ן איןזיין א [[לשוןמוציא הרעשם רע]]. אין די באפרייאונג פון געריכט
שפעטער האט דער ריכטער געזאגטזיך אזאויסגעדרוקט; '''קאסטנער''' האט ''זיך פארקויפט די נשמה פארןפאר'ן [[שטן]]...''. עסאון ס'איז ארויףווידער געברענגטארויפגעברענגט געווארן צו די [[בג"ץ]], ווי די הויכע ריכטער האבן זיך אפגערעדט אויף די נידריגע ריכטער. און שפעטער האט מען גערעכט געגעבן פאר גרינוואלד, און קאסטנער האט געוואלט אפעלירן דעם געריכט, און ס'געווארן זייער היציג אין לאנד.
*אום [[3טן מערץ]] [[1957]] צווישן די געפעכטן, איז איין נאכט פלוצלינג '''קאסטנער''' איז געשאסן געווארן - דורך אןא אומבאוואוסטןגרופע שיסערפון איןדריי [[3טן מערץ]] 1957מענטשן, און איז געשטארבן פון די וואונדן ניין טעג שפעטער.
== זעט אויך ==
| 