אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "סענדער דייטש"

== א גענעראל ==

ער איז געווען דער יד ימין פונעם ערשטן סאטמארער רבי'ן, ר' [[יואל טייטלבוים]] מסאטמאר זי"ע, און האט דעם רבי'ן פיל ארויסגעהאלפן ביים שרייבן דעם ספר הקדוש "[[ויואל משה]]", מסדר געווען די מפתח און געשריבן דעם ספר ''על הגאולה ועל התמורה''. ער איז אויך געווען דער פארזיצער ביי אלע דעמאנסטראציעס וואס סאטמאר האט אפגעראכטן קעגן די [[ציונים|ציוניסטישע]] [[מדינת ישראל|מדינה]].

דער בארומטע 'דייטש פרינטיג' וואס ר' סענדר האט אנגעפירט אין אמעריקא, איז אים נאך געווען בירושה פון זיין פאטער ר' אברהם הערש ז"ל, ר' אברהם הערש האט געגרינדעט דעם 'בית דפוס דייטש' אין די שטאט ברעזנא אין יאר תרס"ד.

בשעת די צווייטע וועלט מלחמה איז געווען פארבאטן פאר אידען צו האבן א דרוקעריי, אבער וויבאלד דער דייטש דרוקעריי איז געווען די איינציגסטער אין דער גאנצער אומגעגענט האבן די איסטאנצען ערלויבט ר' אברהם הערש צו פארבלייבן אין זיין דרוקעריי, טראץ עס איז געווען אומגעזעצליך.

אין יאר תש"ד, ווען די מלחמה האט זיך פארשפרייט אויף די אידען אין אונגארן, און מען האט זי דעפערטירט קיין אוישוויץ, און ר' אברהם הערש הי"ד איז געווען א טייל פון זיי, איז דער דרוקעריי אזוי ווי די גאנצע שטאט ברעזנא פארבליבען פאר'חורבה'ט און פארלאזט גענוי ווי די אנדערע שטעט אין אונגארן.

ר' סענדר פלעגט דאן ארויסגעבן א אויסגאבע יעדע וואך אויף אנגאריש מיט'ן נאמען 'שבתון', דארט האט ער געמאלדן די זמנים פון שבת און די צייטן ווען עס געפאלט די ימים טובים און תעניתים, ווי אויך דברי חיזוק פאר די לבבות נשברות וואס האבן קיינעם נישט פארמאגט אויף דעם עולם, און ר' סענדר האט אין זיי אריינגעבלאזען א פרישע לעבנס גייסט צו תורה און אידישקייט.

ווען דער ווינדסהיים לאגער האט זיך פארמאכט און ר' סענדר יז אנגעקומען קיין אמעריקא, האט ער געארבעט אין פארשידענע באוואוסטע דרוקערייען. און אין יאר תשי"ח האט ער געעפענט אין ברוקלין דעם דרוקעריי מיט'ן נאמען "דפוס סענדר דייטש", וואס האט געהאט א שטארקע אפלאנג איבעראל אלס א געלונגענע און הערליכע דרוקעריי, ער האט געדרוקט הונדערטער ספרים, און ר' סענדר האט זיכער געמאכט אז יעדע ספר ווס גייט ארויס פון זיינע הענט זאל זיין שיין אויסגעארבעט און אויסגעשטעלט, און אן קיין טעותים, וואס ר' סענדר פלעגט זייער נישט קענען דערליידן.

מיט די צייט ווען דער איד האט זיך אויסגעברייטערט און עס האט פארנומען א סך צייט און ארבעט, און זייענדיג דער רעדאקטער פון דעם צייטונג האט ער זיך נאר אפגעגעגעבן מיט דעם צייטונג און ער האט מער נישט געקענט אננעמען אנדערע דרוקעריי ארבעט.

מיט'ן אויפקום פון די טעכנאלאגיע פון קאמפיוטער איז אפגמאכט געווארן א באשלוס אז האלב צייטונג וועט געדרוקט ווערן ביי דייטש פרינטיג און די אנדערע האחב וועט געמאכט ווערן דורכן קאמפיוטער.

ר' סענדר זייענדיג געוואוינט פון קינדווייס אן אז דרוקעריי ווערט געמאכט מיט די בלויזע הענט, האו זיךך נישט געקענט פארשטעלן אז דער יונגער קאפיוטער וועט איינעמען די מאכט, און אינגאנצען ארויסשטויסען דעם איר אלטען דרוק מיטל, אלס רעזולטאט האט ער נישט אריינגעלייגט אין ארויפארבעטען זיין דרוקעריי אויפן מאדערנעם שטייגער, אזוי ארום ווען ער האט שוין בלית ברירה געמוזט טוישן דעם סיסטעם האבן שוין די יונגווארג וואס האבן געארבעט אויף די צווייטע טייל פון דער איד וואס איז שוין פון פריער געווען געמאכט דורכן קאמפיוטער, איבער גענומען די לייצעס און זיי האבן געמאכט מער פארשריט אין דעם געביט, זייענדיג שוין מער עקספירענסד דערין, אזוי ארום האט זיך דער שיק אינגעל געקענט ארויפזעצען אויף דעם גאנצען עלטערן שטאב און איבערגענומען מיט געוואלד דאס בעלות אויפ'ן איד.