װיקיפּעדיע

אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "אטאם"

בלעטערן געשיכטע אינטעראקטיוו
‪פֿריִערדיקע אונטערשײד →‬
אינהאַלט אויסגעמעקט אינהאַלט צוגעלייגט
וויזועלוויקיטעקסט
ראדערפארד
 
שורה 19:
אין 1827, האט דער בריטישער וויסנשאפטלער [[ראבערט ברוין]] געקוקט אויף קערנדלעך פון [[בלומענשטויב]] אין וואסער אונטער זיין מיקראסקאפ. האט ער באמערקט אז די שטויב־קערנדלעך זענען אויס אזוי טאנצנדיק. ברוין האט אויסגעניצט דאלטאנ׳ס אטאמען־טעאריע צו באשרייבן פֿורעמס וויאזוי זיי באוועגן זיך. דאס ווערט אנגערופן [[ברוין־באוועגונג|''ברוין־באוועגונג'']]. אין יאר 1905 האט [[אלבערט איינשטיין]] באוויזן מיט מאטעמאטיק אז די באוועגונגען וואס זען אויס לכאורה שלעגיש זענען זיי גורם די רעאקציעס פון די אטאמען, און אזוי האט ער באוויזן איבערגעצייגט דאס מציאות פון אטאמען.<ref>{{cite web|url=http://www.doc.ic.ac.uk/~nd/surprise_95/journal/vol4/ykl/report.html|title=Brownian motion - a history|access-date=2009-11-30|archive-date=2007-12-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20071218061408/http://www.doc.ic.ac.uk/~nd/surprise_95/journal/vol4/ykl/report.html|url-status=dead}}</ref> אין 1869 האט דער רוסלענדישער וויסנשאפטלער [[דמיטרי מענדלעעוו]] פארעפנטלעכט די ערשטע ווערסיע פון דער [[פעריאדישע טאבעלע|פעריאדישער טאבעלע]]. די פעריאדישע טאבעלע צעטיילט עלעמענטן אין גרופעס לויט זייער [[אטאם נומער|אטאם־נומער]] (ד״ה וויפיל [[פראטאן|פראטאנען]] זיי האבן . געוויינטלעך האט אן אטאם אזויפיל [[עלעקטראן|עלעקטראנען]] ווי פראטאנען). עלעמענטן וואס געפינען זיך אין דעם זעלבן זייל, אדער פעריאד, האבן ענלעכע אייגנשאפטן. צום ביישפיל, [[העליום]], [[נעאן]], [[ארגאן (עלעמענט)|ארגאן]], [[קריפטאן]] און [[קסענאן]] זענען אלע אין דעם זעלבן פעריאד (אין דעם זעלבן זייל פון דער פעריאדשיער טאבעלע און האבן ענלעכע אייגנשאפטן: זיי זענען אלע [[גאז|גאזן]] מיט נישט קיין קאליר אויך נישט קיין גערוך, ווי זיי אלע האבן נישט די מעגלעכקייט זיך צו פארבינדן מיט אנדערע אטאמען און שאפן פארבינדונגען. מען רופט זיי אלע די [[איידעלער גאז|איידעלע גאזן]].<ref name="Brief" />
 
== ענטדעקונגאנטדעקונג פון דעם עלעקטראן ==
דער פיזיקער [[דזשאסעף דזשאן טאמפסאן|דזשאָסעף דזש. טאָמפסאָן]] איז געווען דער ערשטער וואס האט אנטדעקט עלעקטראנען. אין 1897 האט ער געמאסטן די מאסע פון [[קאטאדשטראלן|קאטאָדשטראלן]] און, דורכדעם באווייזטהאט ער באוויזן אז חאטש זיי זענען יחידים, זענען זיי 1800 מאל לייכטער פון דערדעם לייכסטעלייכסטן אטאם [[וואסערשטאף]]. ער האט אויך באוויזן אז זיי זענען דאס זעלבע ווי יחידים וואס טיילעןטיילן זיך אראפ פון [[פאטאעלעקטרישע דערשיינונג|פאטאעלעקטרישע]] און [[ראדיאאקטיוויטעט|ראדיאָאקטיווע]] מאטעריען. מ'האט באלד ערקענט אז אט די עלעקטראנען טראגן שטראם אין מעטאלן און איינהאלטן די נעגאטיווע לאדונג פון אטאמען, און דער [[אטאמקערן]] האט א פאזיטיווע לאדונג. אין יאר 1906 האט טאמפסאן געקריגן די [[נאבעל פריז]] פאר דעםדער דאזיקןדאזיקער ארבעט. אזוי האט ער איבערגעקערט די פאלשע מיינונג אז אטאמען זענען אומטיילבאר. ער האט אויך פאלש געמיינט אז די עלעקטראנען זענען צעשפרייט דורכאויס דידעם אטאם אין א גלייכפערמיגע ים פון פאסיטיווער לאדונג. די מיינונג האט געהייסט דער פלוימענקוגעלמאדעלפלוימענקוגל־מאדעל.
[[טעקע:Ernest_Rutherford_LOC.jpg|קליין|201x201פיקס|ערנעסט ראדערפארד]]
אין 1909 האט דער וויסנשאפטלער ערנעסט ראדערפארד באוויזן מיטן גייגער־מארזדן עקספערימענט אז כמעט דער גאנצער אטאם פארנעמט גאר א קליינעם פארנעם, וואס איז דער אטאמקערן. פאקטיש זענען עלעקטראנען אזוי קליין אז זיי זענען נאר 1% פון אן אטאמ׳ס [[מאסע]].<ref>{{cite web|url=http://ion.elte.hu/~akos/orak/atfsz/atom/rutherford_atom11.pdf|title=Ernest Rutherford on Nuclear spin and Alpha Particle interaction.}}{{Dead link|date=January 2021|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref>
 
אמאל האט מען געמיינט אז דאס איז דער קלענסטער באשטאנדטייל פון אלעם, למעשה נאכדעם האט מען אויסגעטראפן וויאזוי צו באפרייען די עלעקטראנען און צו שפאלטן און פארגרעסערן די אטאמקערנען דורך [[יאדער-שפאלטונג]] און [[יאדער-פלוס]].
שורה 33 ⟵ 35:
 
די געבוי פון די שאלאכצן שטאמט פון דער [[שרעדינגער גלייכונג|שרעדינגער-גלייכונג]] אין [[קוואנטן טעאריע]], דאס איז א [[דיפערענציאל-גלייכונג]] וואס פארבינדט די כוואליע־פונקציע פון די עלעקטראנען, זייער ענערגיע און זייער קערן־פאטענציאל.
 
<br />
 
== רעפערענצן ==
גענומען פֿון "https://yi.wikipedia.org/wiki/אטאם"