װיקיפּעדיע

אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "ראזא לוקסעמבורג"

בלעטערן געשיכטע אינטעראקטיוו
‪פֿריִערדיקע אונטערשײד →‬קומענדיקע אונטערשײד ←
אינהאַלט אויסגעמעקט אינהאַלט צוגעלייגט
וויזועלוויקיטעקסט
אין תקציר עריכה
אין תקציר עריכה
שורה 1:
[[טעקע:Rosa Luxemburg.jpg|קליין|ראזאראָזאַ לוקסעמבורג]]
'''ראזאראָזאַ לוקסעמבורג''' ([[5טן מערץ]], [[1870]] אדער [[1871]] - [[15טן יאנואר]], [[1919]], אויך '''ראָזיליאַ''') איז געווען אאַ אידישע [[פוילן|פוילישפּויליש]]־געבוירענע ־[[דייטשע|דײַטשע]] [[מארקסיזם|מארקסיסטמאַרקסיסטישע]] [[פעמיניזם|פעמיניסטישע]] דענקער. זי האט ארגאניזירטאָרגאַניזירט אאַ סאציאלישטישעסאָציאַליסטישע אויפשטאנדאויפשטאַנד אין דייטשלאנד.דײַטשלאנד, זינאָכן דורכפאַל פון דעם אויפשטאַנד איז געהרגעטזי געווארןדערהרגעט געוואָרן דורך רעכטעדי [[פרייקארפס|פרײַקאָרפּס]] – אַ װײַט־רעכטע עקסטרעמיסטןמיליציע.
 
== לעבנסגעשיכטע ==
ראָזאַ לוקסעמבורג איז געבאָרן געוואָרן אין דער שטעטל [[זאמאשטש|זאַמאָשטש]] אין [[פוילן|פּוילן]], צו אַ אידישער [[אויפקלערונג|אויפגעקלערטער]] משפחה. איר מוטער, לינע לעוונשטיין, איז געווען אַ פרומע אידענע, און זי פלעגט לייענען פיל רעליגיעזע ספרים פון וועלכע זי האָט געשעפּט חכמה קוואַלן. איר פאָטער אליהו לוקסעמבורג, האָט געהאַנדלט מיט האָלץ. אין שטוב האָט מען גערעדט [[דייטשיש|דײַטש]] און [[פויליש|פּויליש]], און אַלס קינד האָט זי אויך זיך געלערנט [[רוסיש]]. אין דער היים האָט מען געלייענט [[שיינע ליטעראטור|שיינע ליטעראַטור]], און מ'פלעגט פאַרפירן שמועסן וועגן אַקטועלע וועלט ענינים.
ראזא לוקסעמבורג איז געבוירן געווארן ראזאליא, אין [[זאמאשטש]], [[פוילן]], צו אירע [[ייד]]ישע עלטערן, אליה'ש לוקסנבורג, א האלץ סוחר, און לינע לעוונשטיין. אין שטוב האט מען גערעדט [[דייטשיש]] און [[פויליש]].
 
די משפחה האָט זיך אַריבערגעצויגן אין [[ווארשע|וואַרשע]], און ווען זי איז אַלט געווען פינף יאָר איז זי קראַנק געוואָרן אין אירע [[דיך|דיכן]], צוליב דעם האָט זי געדאַרפט ליגן אין בעט אַ לענגערע צײַט, און איר גאַנצן לעבן האָט זי שווער געהינקעט. אין די יאָרן 1880-1887 האָט זי געלערנט אין דער וואַרשעווער גימנאַזיע, און זי האָט זיך אויסגעצייכנט אין אירע לימודים. זי האָט זיך געהעריק אויסגעלערנט פיר [[שפראך|שפּראַכן]], און אין אַ יונגער עלטער האָט זי ליב געקראָגן די גערעדטע און געשריבענע שפּראַך. אין די יאָרן איז זי געוואָרן אַקטיוו אין פּוילישע לינקע רעוואָלוציאָנערע באַוועגונגען. מיט צוויי יאָר שפּעטער, אין 1889 איז זי אַנטלאָפן אין דער שווייץ, אויסמײַדנדיק דערמיט אַרעסט. דאָרט האָט זי שטודירט [[פילאסאפיע|פילאָזאָפיע]], [[היסטאריע|היסטאָריע]], [[פּאָליטיק]], [[עקאנאמיק|עקאָנאָמיק]] און [[מאַטעמאַטיק]] אינעם [[ציריכער אוניווערסיטעט]]. אין 1897 האָט זי געשריבן איר דאָקטאָראַט אין פּאָליטישער וויסנשאַפט וועגן דער טעמע „די אינדוסטריעלע אַנטוויקלונג פון פּוילן”.
אין 1889 האט זי אנטלאפן אין דער שווייץ, וואו זי האט שטודירט פילאסאפיע, היסטאריע, פאליטיק, עקאנאמיק און מאטעמאטיק אינעם [[ציריכער אוניווערסיטעט]].
 
אין ציריך האָט זי באַגעגנט דעם רעוואָלוציאָנער [[לעא יאגיכעס|לעאָן יאָגיכעס]], און צווישן זיי האָט גענומען בליען פּערזענליכע ווי אויך אינטעלעקטועלע באַציאונגען, וואָס האָט שטאַרק באַווירקט איר לעבן. די ביידע האָבן זיך קעגנגעשטעלט דעם [[נאציאנאליזם|נאַציאָנאַליזם]] פון דעם פּוילישן סאָציאַליסטישן פּאַרטיי (דער [[PPS]]). אין 1893 האָבן זיי געגרינדעט די צײַטונג „דער ציל פון די אַרבעטער”. אין דער צײַטונג האָט זי אויסגעזאָגט איר מיינונג וועגן דער פּוילישער רעוואָלוציע, און האָט באַהויפּטעט אַז זי איז נאָר מעגליך אויב עס וועט פאָרקומען ענליכע רעוואָלוציעס אין די שכנותדיקע מדינות – [[דײַטשלאַנד]], [[עסטרייך|עסטרײַך]] און [[רוסלאנד|רוסלאַנד]], און אַז דער קאַמף קעגן [[קאַפּיטאַליזם]] איז וויכטיקער פאַר דעם קאַמף פאַר דעם פּוילישן קאַמף פאַר [[אומאפהענגיקייט|אומאָפּהענגיקײַט]]. להיפוך פון [[וולאדימיר לענין|לענינען]], האָט זי ניט געהאַלטן פון דעם רעכט פון פעלקער צו זעלבסטבאַשלוס.
זי האט איינגעפירט אסאך נייע קאמוניסטישע געדאנקען וואס באאיינפלוסן [[קאמוניזם]] ביזן היינטיקן טאג. זי האט געשטיצט די [[רוסישע רעוואלוציע]] פון [[לענין]] און [[טראצקי]], אבער זי האט געהאלטן אז זיי זענען געווען אומדעמאקרטיש אנשטאט צו ארגאניזירן א דעמאקראטיש פאלק.
זי האט געשטיצט די [[פרייהייט פון פארזאמלונג]], [[פרייהייט פון דער פרעסע]], [[פרייהייט פון ווארט]] און די אפשאפונג פונעם [[טויטשטראף]]. אין 1913 האט זי פארעפנטליכט אן עסיי "די אנקלייבונג פון קאפיטאל" וואו זי האט געטענה'ט אז קאפיטאל אנקלייבונג שאפט [[אימפעריאליזם]].▼
 
זי האט אײַנגעפירט אַסאַך נײַע קאָמוניסטישע געדאַנקען וואָס באַאײַנפלוסן [[קאמוניזם|קאָמוניזם]] ביזן הײַנטיקן טאָג. זי האָט געשטיצט די [[רוסישע רעוואלוציע|רוסישע רעוואָלוציע]] פון [[לענין]] און [[טראצקי|טראָצקי]], אָבער זי האָט געהאַלטן אז זיי זײַנען געווען אומדעמאָקראַטיש אַנשטאָט צו אײַנשטעלן אַ דעמאָקראַטישן פאָלק.
זי האט ארגאנציזירט א סאציאלטישע אויפשטאנד אין [[דייטשלאנד]]. די רעכטע גרופע "פרייקארפס" האט זי דערמארדעט.
▲זי האטהאָט געשטיצט די [[פרייהייט פון פארזאמלונג|פרײַהײַט פון פאַרזאַמלונג]], [[פרייהייט פון דער פרעסע|פרײַהײַט פון דער פּרעסע]], [[פרייהייט פון ווארט|פרײַהײַט פון וואָרט]] און די אפשאפונגאָפּשאַפונג פונעם [[טויטשטראף|טויטשטראָף]]. אין 1913 האטהאָט זי פארעפנטליכטפאַרעפנטליכט אןאַ עסייװערק "די„די אנקלייבונגאָנקלײַבונג פון קאפיטאל"קאַפּיטאַל” וואו זי האטהאָט געטענה'ט אזאַז קאַפּיטאַל קאפיטאלאָנקלײַבונג אנקלייבונגברענגט שאפטצו [[אימפעריאליזם|אימפּעריאַליזם]].
 
זי האט אָנגעפירט אַ סאָציאַליסטישע מהפכה אין [[דייטשלאנד|דײַטשלאַנד]], און נאָך איר דורכפאַל האָט די װײַט־רעכטע מיליציע „פרײַקאָרפּס” זי דערהרגעט.
{{קאמאנסקאט|Rosa Luxemburg}}
גענומען פֿון "https://yi.wikipedia.org/wiki/ראזא_לוקסעמבורג"