אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "פאריז"

|נאמען= פאַריזפּאַריז

|סארט יישוב= שטאטשטאָט

{{!}}-}

|בירגערמייסטער= [[אן הידאלגא|אַן הידאַלגאָ]]

|גרינדונג דאטע= 3טן י"ה פארפאַר דער ציווילער רעכענונג

'''פאַריזפּאַריז''' ({{שפראך-fr|Paris}} ''פאַריפּאַרי'') איז די [[הויפטשטאט|הויפּטשטאָט]] פון [[פראנקרייך|פראַנקרײַך]]. זי איז די גרעסטע שטאטשטאָט אין [[אייראפע|אייראָפּע]] נאךנאָך [[לאנדאן|לאָנדאָן]], און די 20סטע אין באציאונגבאַציאונג איבער דער גארערגאָרער וועלט. די שטאטשטאָט פאריזפּאַריז, צווישן אירע אלטעאַלטע גרענעצן פון 1860, האט האַלט אאַ שטח פון 105 קוואדראטקוואַדראַט ק"מ און אאַ געשאצטעגעשאַצטע באפעלקערונגבאַפעלקערונג פון 2,193,031 (יאנואריאַנואַר 2007).

דער [[סיין]] טייךטײַך פליסט אדורךאַדורך דעם עלטסטן טייל פון פאריזפּאַריז. ארוםאַרום פאריזפּאַריז געפינען זיך אאַ סך וועלדער.

פאריזפּאַריז איז געגרינדעט געווארןגעוואָרן אינעם 3טן יארהונדערטיאָרהונדערט פארפאַר דער ציווילער רעכענונג דורך אאַ [[קעלטן|קעלטישן פאלקפאָלק]], די פאריזיאיפּאַריזיאי, פון וועמען די שטאטשטאָט האטהאָט גענומען איר נאמעןנאָמען. אינעם 12טן יארהונדערטיאָרהונדערט איז פאריזפּאַריז געווען די גרעסטע שטאטשטאָט אין דער מערב־וועלט, אאַ בליענדיקער האנדל־צענטערהאַנדל־צענטער, און דער היים פונעם [[אוניווערסיטעט פון פאריז|אוניווערסיטעט פון פּאַריז]], איינער פון די ערשטע אוניווערסיטעטן אין אייראפעאייראָפּע. אינעם 18טן יארהונדערטיאָרהונדערט, איז פאריזפּאַריז געווען די הויפטהויפּט ארטאָרט פון דער [[פראנצויזישע רעוואלוציע|פראנצויזישערפראַנצויזישער רעוואלוציערעוואָלוציע]], און זייטזינט דעמאלסטדעמאָלסט איז פאריזפּאַריז אאַ וויכטיקער צענטער פון [[פינאנץ|פינאַנץ]], [[האנדל|האַנדל]], [[מאדע|מאָדע]], וויסנשאפטוויסנשאַפט און די קונסטן, אוןווי אויך דער צענטער פון [[פאליטיק|פּאָליטיק]] און [[פארקער]].

דער [[איל-דע-פראנס|פאריזערפּאַריזער ראיאןראַיאָן]] האטהאָט אאַ [[ברוטא אינלענדישער פראדוקט|ברוטאָ אינלענדישער פּראָדוקט]] פון €612 ביליאןביליאָן (ריכטיק פארגיליטיק 2012), וואסוואָס איז מער ווי 30 פראצענטפּראָצענט פונעם ברוטאברוטאָ אינלענדישן פראדוקטפּראָדוקט פון גאנץגאַנץ פראנקרייךפראַנקרײַך, און אזויאַזוי אַרום ווערט ראנגירטראַנגירט פון די פינף רייכסטערײַכסטע ראיאנעןראַיאָנען פון אייראפעאייראָפּע. פאריזפּאַריז איז דער באנקירןבאַנקירן און פינאנץפינאַנץ צענטער פון פראנקרייךפראַנקרײַך, און דארטדאָרט געפינען זיך די הויפטקווארטירןהויפּטקוואַרטירן פון 30 פירמעס אינעם [[פארטון גלאבאל 500|פארטון גלאָבאַל 500]].

אין פאריזפּאַריז געפינט זיך דער מערסט־באזוכטערמערסט־באַזוכטער [[קונסט מוזיי]] אין דער וועלט, די [[לואוורע]], ווי אויך אנדערעאַנדערע מוזייען. ארכיטעקטורישע אנדענקפונקטןאָנדענקפּונקטן אין פאריזפּאַריז שליסן אייןאײַן דעם [[נאטרעדאם דע פאריז|נאָטרעדאַם דע פּאַריז]] קאטעדראלקאַטעדראַל און דעם [[אייפל טורעם|אײַפל טורעם]]. אין 2014 האבןהאָבן 22.4 מיליאןמיליאָן טוריסטן באזוכטבאַזוכט פאריזפּאַריז, די שפיץשפּיץ פון אלעאַלע טוריסטן צילן. פאריזפּאַריז איז אויך באקאנטבאַקאַנט פארפאַר [[מאדע|מאָדע]] און [[רעסטאראן|רעסטאראנעןרעסטאָראַנען]]. מערסטןרוב פון די הויפטהויפּט אוניווערסיטעטן אין פראנקרייךפראַנקרייך געפינען זיך אין פאריזפּאַריז, ווי אויך די צייטונגעןצײַטונגען ''[[לע מאנד]]'', ''[[לע פיגארא]]'' און ''[[ליבעראשיאן]]''.

פאריזפּאַריז איז אאַ וויכטיקער באןבאַן, שאסיישאָסיי און לופט־טראנספארטלופט־טראַנספּאָרט קנופקנופּ, באדינטבאַדינט דורך די צוויי אינטערנאציאנאלעאינטערנאַציאָנאַלע פליפעלדערףפליפעלדער [[פאריז-שארל דע גאל פליפארט|פאריזפּאַריז-שארלשאַרל דע גאלגאָל]] און [[פאריז-ארלי פליפארט|פאריזפּאַריז-ארליאָרלי]]. דידער [[פאריז מעטרא|פּאַריזער מעטראָ]], וואסוואָס האָט האטזיך געעפנט אין 1900, האטהאָט אאַ לענג פון 200 ק"מ און באדינטבאַדינט 9 מיליאןמיליאָן פאסאזשירןפּאַסאַזשירן טאגטאָג טעגלעך. פאריזפּאַריז איז דער קנופקנופּ פונעם נאציאנאלןנאַציאָנאַלן שאסיישאָסיי נעצווערק, און איז ארומגענומעןאַרומגענומען מיט דריידרײַ ארום־שאסייעןאַרום־שאָסייען.

דער היינטיקערהײַנטיקער בירגערמייסטערבירגערמײַסטער פון פאריזפּאַריז איז [[אן הידאלגא|אַן הידאַלגאָ]], געוויילט צום אמטאַמט דעם 5טן אפרילאַפּריל 2014. זי איז די ערשטע פרוי צו זייןזײַן בירגערמייסטערבירגערמײַסטער פון פאריזפּאַריז.

== היסטאריעהיסטאָריע ==

=== עטימאלאגיעעטימאָלאָגיע ===

דער נאמעןנאָמען "פאריזפּאַריז" שטאמטשטאַמט פון די אמאליגעאַמאָליגע איינוואוינעראײַנוואוינער, דער קעלטישער שבט די פאריזיאיפּאַריזיאי.

פאריזפּאַריז ווערט אפטאָפט גערופן "די ליכטיקע שטאָט" (''La Ville Lumière''), סייסײַ צוליב זייןאיר פירנדערפירנדע ראלעראָלע ווערנט דער [[אויפקלערונג]], סייסײַ וויילווײַל פאריזפּאַריז איז געווען פון די ערשטע אייראפעאישעאייראָפּײאישע שטעט וואסוואָס האבןהאָבן אריינגעשטעלטאַרײַנגעשטעלט גאַזענע גאז-[[גאס באלייכטונג|גאַס באַלײַכטונג]]. אין די [[1860ער]] יארןיאָרן זענען די בולעווארןבולעוואַרן און גאסןגאַסן פון פאריזפּאַריז געווארןגעוואָרן באלייכטעטבאַלײַכטעט מיט 56,000 גאזגאַז לאמפןלאָמפּן.

די איינוואוינעראײַנוואוינער פון פאריזפּאַריז רופט מען "פאריזערפּאַריזער" (אויף פראנצויזישפראַנצויזיש ''Parisiens'').

===מיטל-אלטערמיטל־אַלטער===

במשך דער [[הונדערט-יעריגע מלחמה|הונדערט-יעריגער מלחמה]], האטהאָט [[ענגלאנד|ענגלאַנד]] געהערשט איבער פאריזפּאַריז פון 1420 ביז 1437

אין 1789 האטהאָט זיך די [[פראנצויזישע רעוואלוציע|פראַנצויזישע רעוואָלוציע]] אנגעהויבןאָנגעהויבן אין פאריזפּאַריז. פאריזפּאַריז איז געווען די הויפטשטאטהויפּטשטאָט פון דער [[פראנצויזישע אימפעריע|פראנצויזישעפראַנצויזישער אימפעריעראימפּעריע]] וואסוואָס [[נאפאלעאן האטבאנאפארטע|נאַפּאָלעאָן]] האָט אויפגעשטעלט אין 1804. אין יאריאָר 1814 האטהאָט רוסלאנדרוסלאַנד באזיגטבאַזיגט פאריזפּאַריז .

===מאדערנעמאָדערנע תקופה===

אין 1871 האט [[פרייסן|פּרײַסן]] גענומעןאײַנגענומען פאריזפּאַריז.

ביז 1901 איז די באפעלקערונגבאַפעלקערונג פון פאריזפּאַריז געוואקסןגעוואָקסן צו 2,715,000. אאַ סך קינסטלער האבןהאָבן זיך באזעצטבאַזעצט אין פאריזפּאַריז, צווישן זיי [[פאבלא פיקאסא|פיקאסאפּיקאַסאָ]] און [[מאטיס]]. פאריזפּאַריז איז געווען דער געבורטארטגעבורטאָרט פון [[פאוויזם]], [[קוביזם]] און [[אבסטראקטע קונסט|אַבסטראַקטע קונסט]].

בייבעת דער [[ערשטע וועלט-מלחמה|ערשטער וועלט-מלחמהוועלט־מלחמה]], איז פאריזפּאַריז געווען א שטיק צייטצײַט דער פראנטפראָנט. צווישן 600 און א טויזנט פאריזערפּאַריזער טאקסיסטאַקסיס האבןהאָבן געשפילטגעשפּילט אאַ ראלעראָלע אין דער מלחמה ווען זיי האבןהאָבן געפירט 6,000 זעלנער צום פראנטפראָנט בייםבײַם ערשטן קאמףקאַמף פונעם מאַרן. די שטאטשטאָט פאריזפּאַריז איז באמבארדירטבאָמבאַרדירט געווארןגעוואָרן דורך [[צעפעלין|צעפעלינען]]. אין די יארןיאָרן נאךנאָך דער מלחמה האטהאָט פאריזפּאַריז געצויגן שרייבערשרײַבער, מוזיקאנטןמוזיקאַנטן און קינסטלער פון ארוםאַרום דער וועלט, צווישן זיי [[ערנעסט העמינגוויי]], [[איגאר סטראווינסקי|איגאָר סטראווינסקי]], [[זשאסעפין בייקער]] און דער מאלערמאָלער [[סאלוואדאר דאלי|סאַלוואַדאָר דאלי]].

זייטזינט זייןאיר באפרייאונטבאַפרײַאונג פון נאצינאַצישער דייטשלאנדדײַטשלאַנד אין 1944 דורך די אליאירטעאַליאירטע קראפטןקראַפטן איז פאריזפּאַריז געבליבן די פרייעפרײַע הויפטשטאטהויפּטשטאָט פון פראנקרייךפראַנקרײַך.

דעם 25סטן מערץ 1977 איז [[זשאק שיראק|זשאַק שיראק]] געווארןגעוואָרן דער ערשטער געוויילטער בירגערמייסטערבירגערמײַסטער פון פאריזפּאַריז זייטזינט 1789.

דעם [[13טן נאוועמבער|13טן נאָוועמבער]] [[2015]] זענען דערמארדעטדערמאָרדעט געווארןגעוואָרן אין פאריזפּאַריז מער ווי 120 מענטשן אין א [[טעראריסטישע אטאקן אין פאריז, נאוועמבער 2015|ריי טעראר־אטאקעסטעראָר־אַטאַקעס]].

== געאגראפיעגעאָגראַפיע ==

פאריזפּאַריז געפינט זיך אין צפון־צענטראלצפון־צענטראַל פראנקרייךפראַנקרײַך, 450 ק״מ דרום־מזרח פון [[לאנדאן|לאָנדאָן]], 287 ק״מ דרום פון [[קאלע]], 306 ק״מ דרום־מערב פון [[בריסל]], 774 ק״מ צפון פון [[מארסיי|מאַרסיי]], 385 ק״מ צפון־מערב פון [[נאנט]] און 135 ק״מ צפון־מזרח פון [[רוען]]. פאריזפּאַריז ליגט אויפן [[סיין]] טייךטײַך און שליסט אייןאײַן אין זיך צוויי אינזלען.

אין דערדעם שטח פון דער שטאטשטאָט געפינען זיך עטלעכע בערגלעך, וואסוואָס דאסדאָס העכסטע פון זיי איז מאנמארטרעמאָנמארטרע, הויך 129 מעטער.

פאריזפּאַריז האטהאָט אאַ שטח פון 105.4 קוואדראטקוואַדראַט ק״מ. טיןאין פארגלייךפאַרגלײַך איז [[ירושלים]] גרויס 125 קוואדראטקוואַדראַט ק״מ, [[ניו יארק סיטי|ניו יארקיאָרק]] 786 קוואדראטקוואַדראַט ק״מ, און [[גרויסלאנדאן|גרויסלאָנדאָן]] 1587 קוואדראטקוואַדראַט ק״מ. דער גרעסטער דיסטאנץדיסטאַנץ פון מזרח ביז מערב איז 18 ק״מ.

== עקאנאמיעעקאָנאָמיע ==

דער פאריזערפּאַריזער ראיאןראַיאָן איז פראנקרייכספראַנקרִײַכס פרעמיערערפּרעמיערער צענטער פון עקאנאמישערעקאָנאָמישער טעטיקייטטעטיקײַט, מיט אאַ ברוטאברוטאָ אינלענדישן פראדוקטפּראָדוקט אין 2012 פון €624 ביליאןביליאָן (US$687 ביליאןביליאָן). באפעלקערונגבאַפעלקערונג האטהאָט פאריזפּאַריז 18.8% פון גאנץגאַנץ מעטראליטאנעם פראנקרייךפראַנקרײַך, אבעראָבער ברוטאברוטאָ אינלענדישן פראדוקטפּראָדוקט האטהאָט פאריזפּאַריז 30% פונעם גאנצןגאַנצן לאנדלאַנד.

פאריזפּאַריז איז די צווייטע טייערסטעטײַערסטע שטאטשטאָט אין דער וועלט. די אנדערעאַנדערע טייערסטעטײַערסטע שטעט אין אייראפעאייראָפּע זענען [[אסלא|אָסלאָ]], [[ציריך]], [[גענף]] און [[קאפנהאגן|קאָפּנהאַגען]].

=== באשעפטיקונגבאַשעפטיקונג ===

לויטן צענזוס פון 2011, איז 59.0 פראצענטפּראָצענט פון דער ארבעטסקראפטאַרבעטסקראַפט אינעם פאריזערפּאַריזער מעטראפאליטאנערמעטראָפּאָליטאַנער שטח אין האנדלהאַנדל, טראנספארטאציעטראַנספּאָרטאַציע און מארקמאַרק דינסטן; 26.8 פראצענטפּראָצענט האבןהאָבן געארבעטגעאַרבעט אין בילדונג און אנדערעאַנדערע קהלישע דינסטן; 8.6 פראצענטפּראָצענט האבןהאָבן געארבעטגעאַרבעט אין פאבריקאציעפאַבריקאַציע, מינעריי און עפנטלעכע נוציקייטןנוציקײַטן; 5.3 פראצענטפּראָצענט האבןהאָבן געארבעטגעאַרבעט אין קאנסטרוקציעקאָנסטרוקציע; און 0.3 פראצענטפּראָצענט האבןהאָבן געארבעטגעאַרבעט אין לאנדווירטשאפטלאַנדווירטשאַפט.

=== איינקונפטןאײַנקונפטן ===

דער דורכשניטלעכער נעטאנעטאָ הויזגעזינד־איינקונפטהויזגעזינד־אײַנקונפט (נאךנאָך ביישטייערונגעןבײַשטײַערונגען פארפאַר געזונט און פענסיעפּענסיע) אין פאריזפּאַריז איז געווען €36,085 פאראין 2011. ער האטהאָט געגרייכט פון €22,095 אינעם 19טן אראנדיסמאנט צו €82,449 אינעם 7טן אראנדיסמאנט.

אין פאריזפּאַריז געפינען זיך אאַ סך אנקוק־ערטעראָנקוק־ערטער וואסוואָס אינטערעסירן טוריסטן. אאַ טייל פון זיי זענען:

* ''דער [[אייפל טורעם|אײַפל טורעם]]'' איז דער בארימסטערבאַרימסטער ארטאָרט אין פאריזפּאַריז, געבויט אין 1889 דורך [[גוסטאוו אייפל|גוסטאַוו אײַפל]] מיט 6,300 טאןטאָן אייזןאײַזן — דאסדאָס הייסט מיט 18,000 שטיקער אייזןאײַזן און 2.5 מיליאןמיליאָן ניטעס. מיט אאַ הייך פון 300 מעטער, איז ער געווען אאַ לאנגעלענגערע צייטצײַט דער העכסטער טורעם אין דער גארערגאָרער וועלט . מער ווי 6 מיליאןמיליאָן מענטשן באזוכןבאַזוכן אים יעדע יאריערליך.

* ''די [[לואוורע]]'' איז אאַ מוזיי מיט בארימטעבאַרימטע אלטעאַלטע קונסטווערק, ווי למשל די [[מאנא ליסע|מאָנאַ ליסע]] און דער ווענוס דע מילא. די געביידע האטהאָט מען געבויט אלסאַלס וואוינונג ארטאָרט פארפאַר די מלכים פון פראנקרייךפראַנקרײַך. די לואוורע איז דער דריטער גרעסטער מוזיי אין דער וועלט, מיט 60,000 קוואדראטקוואַדראַט מעטער פון ווייז־ארטווײַז־אָרט.<ref>דער [[מעטראפאליטאנער מוזיי פון קונסט]] אין [[ניו יארק סיטי|ניו יארק]], און דער [[הערמיטאזש מוזיי]] אין [[פעטערבורג]] זענען גרעסער.</ref> ער איז דער מערסט באזוכטערבאַזוכטער קונסט־מוזיי אין דער וועלט וואסוואָס העכער פון 5 מיליאןמיליאָן מענטשן באזוכןבאַזוכן אים יעדע יאריאָר.

* ''דער [[מוזיי ד'ארסע]]'' וואסוואָס איז אמאלאַמאָל געווען אאַ באןבאַן סטאנציעסטאַנציע איז היינטהײַנט אאַ קונסט־מוזיי. די קונסט אין מוזיי ד'ארסע איז פון די יארןיאָרן 1848 ביז 1915. דאסדאָס איז נייערנײַער ווי די קונסט אין דער לואוורע.

* דער ''[[מולען רוזש]]'' איז אאַ [[קאבארע]] וואסוואָס האטהאָט זיך געעפנט אין 1889. און געפינט זיך אין [[מאנמארטרע]].

* די ''[[שאמפס-עליזע]]'' איז אפשר די מערסט בארימטעבאַרימטע גאסגאַס אין פאריזפּאַריז, און פון די מערסט בארימטבארימטע אין דער וועלט. זי איז פילפול מיט ערטער וואו איינצוקויפןאײַנצוקויפן און עסן. בייבײַ איין עק פון דער שאמפס־עליזע געפינט זיך דער [[ארק דע טריאמף]].

* דער ''[[נאטרעדאם דע פאריז|נאָטרעדאַם דע פּאַריז]]'' איז אאַ הויפטהויפּט גאטישערגאָטישער [[קאטעדראל|קאַטעדראַל]], און געפינט זיך אין "איל דע לא סיטע".

=== האטעלןהאָטעלן ===

אין 2013 זענען געווען אין פאריזפּאַריז 1570 האטעלןהאָטעלן מיט 70,034 צימערן. 55 פון די האטעלןהאָטעלן זענען אויפן ראנגראַנג פון פינף שטערן.

|accessdate={{ר}}19טן אויגוסט 2011|language=פראנצויזיש}}}} און 16 ליניעס. דער מעטראמעטראָ באדינטבאַדינט מער ווי 6 מיליאןמיליאָן באוואוינערהאוןבאַוואוינער און טוריסטן יעדן טאגטאָג. יעדע געביידע אין פאריזפּאַריז געפינט זיך נישט מער ווי 500 מעטער פון אאַ מעטראמעטראָ סטאנציעסטאַנציע.

פאריזפּאַריז איז דער מערסט געבילדעטער דעפארטמענטדעפּאַרטמענט אין גאנץגאַנץ פראנקרייךפראַנקרײַך. בערך 40 פראצענטפּראָצענט פון דידער באוואוינערבאַפעלקערונג האבןהאָט אאַ דיפלאםדיפּלאָם.

אינעם 12טן יארהונדערטיאָרהונדערט איז געגרינדעט געווארןגעוואָרן דער [[אוניווערסיטעט פון פאריז|אוניווערסיטעט פון פּאַריז]], באקאנטבאַקאַנט ווי דער [[סארבאן|סאָרבאָן]]. אין 1970 האט מען אים צעטיילט אין 13 אויטאנאמישעאויטאָנאָמישע אוניווערסיטעטן.

[[טעקע:Paris-Marais-Synagoge-102-2017-gje.jpg|קליין|200px|Synagogeאַ שול אין פּאַריז|טעקסט=]]

פאריזפּאַריז איז א קולטורעלער צענטער פונעם ערשטן ראנגראַנג, מיט מער ווי 210 מוזייען, און אויך טאַ הויפטהויפּט צענטער פון מאדעמאָדע.

===פייערטעגפײַערטעג===

דער גרעסטער פייערטאגפײַערטאָג אין פאריזפּאַריז איז [[באסטיל טאג]], דעם [[14טן יולי]], ווען די ארמייאַרמיי פירט אאַ פאראדפּאַראַד אויף די [[שאמפס עליזע]].