|
אַ '''גענע''' (gene) (פון אַלט־גריכיש γένος — "מין") איז אַ סטרוקטורעלער און פונקציאָנעלער איינס פון ירושהדיקייט פון אייגנשאַפטן אין אַלע [[אָרגאַניזמען]] און [[ווירוס]]ן. גענען ווערן איבערגעגעבן דורך פאַרמערונג פון עלטערן צו קינדער, פון איין דור צום צווייטן ("ווערטיקאַל"), אָדער דורך אַנדערע פּראָצעסן, פון דאָנאָר צו אַקצעפּטאָר ("האָריזאָנטאַל").
גענען ווערן איבערגעגעבן דורך פאַרמערונג פון עלטערן צו קינדער, פון איין דור צום צווייטן ("ווערטיקאַל"), אָדער דורך אַנדערע פּראָצעסן, פון דאָנאָר צו אַקצעפּטאָר ("האָריזאָנטאַל").
[[טעקע:DNA to protein or ncRNA.svg|left|thumb|300px|גענען קאָדירן פּראָטעאינען אָדער פונקציאָנעלע RNA.]]
איין גען אַנטשפּרעכט אַ פראַגמענט פון [[DNA]], אָדער [[RNA]], וואָס קאָדירט איין [[פּראָטעאין]] (אָדער פונקציאָנירנדיקע RNA). ווי אַ יוצא פּועל דעפינירן די גענען ([[גענאָטיפּ]]) אַן ערך דעם [[פענאָטיפּ]], ד.ה. וויאַזוי דער גאַנצער אָרגאַניזם זאָל אויסזען און פונקציאָנירן.
דאס לעבן פון א מענטש הייבט זיך אן פון איין איינציגע גאנצע [[צעל]]. דאס איינע צעל קומט פון די צוזאמקום פון צוויי האלבע צעלן וואס זענען זיך משדך, איין האלבע צעל וואס פארמאגט א האלבן סעט פון קאודס קומט פון די מאמע, און די אנדערע האלבע צעל קומט פון דער טאטע, ווען די צוויי האלבע צעלן באגעגענען זיך ווערט נתחדש איין גאנצע צעל, און א נייע לעבן האט זיך אנגעהויבן.
דער צעל פארמאגט אין זיך א בוך וואס אנטהאלט אין זיך די מענועל וואס עס ברויך צו טון, [[אינסטרוקציעס]] מיט א מייסטערהאפטע פונקטליכקייט, וואס דאס ווערט אנגערופן "די [[גענעטישע קאוד]]". די קאוד זאגט, אז עס ברויך זיין א [[הארץ]], [[מוח]], און אלע אנדערע אברים. אזוי אויך פארמאגט די איין צעל א פראדוקציע פעקטארי, וויאזוי די איין צעל זאל פארוואנדלט ווערן אין א מענטש.
ווען עס הייבט אן די ארבעט, גייט די צעל און צוטיילט זיך אויף צוויי. דאס אליינס איז גאר א קאמפליצירטער עסק, ווייל עס ברויך קודם וואקסן אין [[מאס]], מאכן א [[קאפיע]] פון אלע חלקים פון די צעל, ביז עס גיבט זיך א צוטייל אין צוויי גענויע קאפיעס. ווען עס זענען שוין דא צוויי צעלן, האבן זיי נאך אלס א מהלך וויאזוי זיי קאמוניקירן איינע מיטן צווייטן, אויסצופירן די גענעטישע אינסטרוקציעס וואס זייער ציל איז. די פראצעדור פון א צעל זיך צו צוטיילן אויף צוויי גענויע קאפיעס, ווערט אנגערופן "[[מיטאוסעס]]". פון צוויי ווערט פיר, פון פיר ווערט אכט, אא"וו.
ווען עס איז שוין דא א געהענגעל מיט עטליכע מיליאנען צעלן, הייבן זיך אן צו פארעמען באפעלן. די גענעטישע קאוד לויטעט, אז א חלק פון די צעלן זאלן דינען דעם מענטשליכן ארמיי דורכן זיין אן "[[אויג]]", און טון אלע חלקים פונעם מענועל אלס אויג. דאן גייען געוויסע צעלן און מישן אויף אינעם קאוד בוך, און ליינען גוט איבער די אינסטרוקציעס וואס איז וויכטיג צו וויסן ווען מען איז אן אויג, און זיי פירן אויס דעם חלק בשלימות, און דאס אויג פארמירט זיך.
אבער יעדער אויג צעל פארמאגט נאך אלס אלע אינסטרוקציעס וואס עס דארף האבן, כדי צו קענען זיין א [[הארץ]] צעל, נאר עס קוקט נישט דארט, ווייל עס איז באשטימט צו זיין אין די "אפטיילונג פון אויגן", און די אויג צעל איז א חלק פון די גאנצע מענטש דורך די קאמוניקאציע סיסטעם וואס עס פארמאגט, אז עס קען שיקן א מעסעדזש פארן "[[האנט]] אפטיילונג" אז די אויג קראצט, און דערפאר זאל די האנט קומען צוהילף און באשטייערן א קראץ אויפן אויג.
די "מייטאוסעס" פראצעדור פון יעדע צעל, מוז - און קען נאר - געטון ווערן מיט גאר א שטארקע פונקטליכקייט. עס טוט אקטיוויזירט ווערן בלויז ווען עס באקומט א [[זענדונג]] פון אן אויבער-קאנטראלירער, ווען עס מעג אדער זאל זיך צוטיילן, און ווען עס טאר זיך מער נישט צוטיילן. געוויסע צעלן גיבן אינגאנצן אויף זייערע רעכטן פון זיך טיילן, און דאן שפארן זיי אפ די חלקים פונעם צעל וואס גיבט די כח זיך צו טיילן. אבער רוב צעלן האבן די מעגליכקייט, נאר היות זייער קאוד זאגט זיי זיך נישט צו צוטיילן, טיילן זיי זיך נישט. אזויווי א קאר, ווען מען האלט די פיס אויפן ברעיק פארט עס נישט, און אפילו די קאר האט די כוחות צו פארן, דאך וועט עס נישט פארן ווען די פיס איז אויפן ברעיק. אזוי אויך דא. און מצד שני ווען עס דארף זיך יא צוטיילן, לייגט דער צעל די פיס אויפן געז-ברעיק ויסעו, זיי פארן אפילו עס קען ווען סטאפן ווי נאר עס לייגט די פיס אויפן סטאפ-ברעיק.
דער חלק פונעם גענע וואס גיבט זיך אפ מיט אלע אינפארמאציע וואס איז נוגע ווען א צעל ברויך זיך טיילן, הייסט "[[אַנקָא גענע]]". דער חלק פונעם גענע טוט פראצעסירן און אנאליזירן דעם זענדונג וואס דער צעל ברענגט אריין, אז דער צעל ברויך אדורכגיין א טיילונג. די חלק איז דומה צום גאז-פעדעל פונעם קאר. די סטאפ
די אייגנשאַפטן פון גענען און בכלל דעם פענאָמען פון דער ירושהדיקייט פאָרשט [[גענעטיק]].
ברעיק חלק פונעם גענע ווערט אנגערופן "טומער סאפרעסער דזשין", כשמו כן הוא, די חלק לאזט נישט א צעל זיך טיילן, גענוי ווי א סטאפ-ברעיק לאזט נישט א קאר פארן.
== געשיכטע ==
{{ביאלאגיע-שטומף}}
[[קאַטעגאָריע:גענעטיק]]
|
