אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "מעקסיקע"

| נאמען = מעקסיקע

| שטאַט = פאראייניגטע מעקסיקאנער שטאטן

'''מעקסיקע''' ({{שפראך-es| México}}), אפיציעל די '''פאראייניגטע מעקסיקאנער שטאטן''', איז א פעדעראלע רעפובליק אין [[צפון אמעריקע]]. מעקסיקע איז די פינפטע גרעסטע לאנד אין דער מערב וועלט און איז רייך מיט נאטורליכע אוצרות ווי נאפט. די מעקסיקאנער רעגירונג האט א לאנג יעריגע ציל אויפצוברענגען איר לאנד עקאנאמיש אלס איינע פון די 15 רייכסטע לענדער אבער צוליב אן אומגלייכע באדן מיט ווייניג פארם לאנד און א שנעל וואקסנדיגע באפעלקערונג איז איז ציל קיינמאל אפילו נישט געקומען נאנט. פארקערט גאר, דאס לאנד ליידט פון עקאנאמישע קריזיסן יעדע שטיק צייט. מעקסיקע סיטי איז די הויפט און גרעסטע שטאט מיט די מערסטע ביזנעס. די שטאט איז גרויס סיי אין סייז און סיי אין באפעלקערונג און רעכנט זיך אלס איינע פון די גרעסטע שטעט אין די וועלט. ארום א פינפטל פון די באפעלקערונג וואוינט אין מעקסיקע סיטי און די גאנצע קולטור, עקאנאמיע, און פאליטיק איז דארט דאמינירט. אין לאטיין אמעריקע איז זי די צווייטע גרעסטע לאנד נאך בראזיל.

 

מעקסיקע און די פאראייניגטע שטאטן טיילן זיך מיט א גרעניץ פון 1,900 מייל (3,100 קילאמעטער) לאנג פון וועלכע א גרויס חלק דערפון איז די ריא גראנדע טייך. דאס איז די צווייטע לענגסטע גרעניץ אין נארט אמעריקע נאך קאנאדע. במשך די יארן האבן הונדערטער טויזענטער מעקסיקאנער זיך גערוקט נענטער צו די אמעריקאנער גרעניץ, און טייל דערפון אפילו אריבער אויפ'ן אמעריקאנער זייט, צו קענען טאן ביזנעס. די נאנטע גרעניצן האט אויך עפעקטירט די קולטור פון ביידע לענדער ווען איינוואוינער פון ביידע זייטן גייען אסאך אריבער די גרעניץ צוליב ביזנעס און מישן אויס די קולטורס. מעקסיקע דעקט א שטח פון 758,452 סקווער מייל (1,964,382 קילאמעטער).

מעקסיקע'ס עקאנאמישע דעגרייכונגן זענען אסאך אבער דאס לאנד פלאגט זיך נאך אלץ צו קענען ווייטער אנטוויקלן די עקאנאמיע. א גרויסע שולד צו אירע עקאנאמישע שוועריקייטן ווערן אנגעוויזן אויף איר פאליטישע אומסטאבילקייט דורכאויס דעם 19'טן יאָרהונדערט. איר עקאנאמיע איז אמאל געווען א שטארקע אבער האט זיך גענצליך געטוישט נאך די צווייטע וועלט קריג און איז היינט אנגעוויזן אויף לייכטע פאבריצירונג און עקספארט. אירע נאפט אוצרות זענען פון די 10 גרעסטע אין די וועלט פון וועלכע זי עקספארטירט רוב דערפון. אויך גיט זי ארויס אסאך פעסל אויל און פארבלייבט איינע פון די גרעסטע פראדוצירער און עקספארטירער פון זילבער. נאך א גרויסער טייל פון איר היינטיגע עקאנאמיע זענען טוריזם און צוזאמענשטעלן (עסעמבלי) אינדוסטריס. דאס לאנד געניסט בעיקר פון איר נאנטשאפט צו די פאראייניגטע שטאטן מיט וועם זי טוט דאס מערסטע האנדל און אויך די פאראייניגטע שטאטן רעכנט איר אלס איינע פון אירע 10 גרעסטע האנדלער.

 

 

== היסטאריע ==

מעקסיקע איז א וואלדיגער לאנד אבער פלעגט האבן נאך פיל מער וועלדער נאר איז שפעטער אויסגעהאקט געווארן דורך די ניי אנגעקומענע היספאנישע. די איבערגעבליבענע וועלדער און פעלדער פארמאגן פשוט'ע גרינצייג און אביסל פרוכט. ווייניג געגעטער זענען גראזיג און עס איז פאראן א קליינע צאל שיינע ביימער. די וועלדער זענען פיל מיט מאלפעס און ענליכע פאמיליע חיות. די דרום טיילן פון לאנד פארמאגן הערשן, בערן, און בערג לייבן אבער פון זיי איז דא א מאנגל און די רעגירונג גיט אכט אויף זייערע לעבנ'ס.

 

 

 

=== הויפט שטעט ===

 

מעקסיקע איז א שטאט וועלכע איז דאמינירט וואס גיאגראפערס רופן אן א פריימערי שטאט, וועלכע איז א איינצעלע מעטראפאליטן שטח וועלכע איז גרעסער ווי די 4 נעקסטע גרעסטע שטעט צוזאמען. די הויפט שטאט מעקסיקע סיטי האט א באפעלקערונג פון איבער 13 מיליאן איינוואוינער און צוזאמען מיט די ארומיגע סובורבס גרייכט עס איבער 18 מיליאן. די שטאט האט א קאנצעטראציע פון עקאנאמישע, פאליטישע, און קולטוראלע קוועלער וועלכע ווערט נישט געזען אין קיין איין אנדערע שטאט אין לאנד. וויבאלד די פאליטישע מאכט איז דארט קאנצעטרירט ארום די פעדעראלע רעגירונג איז די הויפטשטאט אויך די לאנד'ס פאליטישע לעבן. אלע אינטערעסאנטע ערטער און נוצבארע אונטערנעמונגן געפינען זיך אין מעקסיקע סיטי וועלכע איז ווירקליך דאס גאנצע קעסל פון לאנד.

 

 

די באפעלקערונג האט אנגעהויבן ערנסט וואקסן אין 1940 ווען דאס לאנד איז געווארן מער סטאביל און די וואוינונג סטאנדארטן האבן דעגרייכט א גוטע שטאפל נאכדעם וואס די רעגירונג האט איינגעשטעלט א געזונטהייט אפגעבונג סיסטעם און אראפגעברענגט די טויט ראטע ביי ניי געבוירענע קינדער. די צענזוס פון 1990 האט געוויזן א סך הכל באפעלקערונג פון 81,249,645. אין יאר 2000 איז די ראטע געשטאנען ביי 97,483,412 מענטשן. און היינט שטייט די ציפער ביי 104,907,991 איינוואוינער. די באפעלקערונג געדיכטקייט איז בערך 138 מענטשן אין יעדע סקווער מייל (53 מענטשן פער סקווער קילאמעטער). די ליידיגסטע שטאט איז באדזשא קאליפארניע סאוד וואו עס וואוינען נאר 15 מענטשן פער סקווער מייל (6 מענטשן פער סקווער קילאמעטער). און די געדיכטסטע ארט איז אין צענטראל מעקסיקע וואו עס וואוינען צוזאמענגעקוועטשט 14,415 מענטשן פער סקווער מייל (5,565 פער סקווער קילאמעטער). די געבורטס ראטע שטייט ביי 22 פער טויזנט מענטשן און די טויט ראטע שטייט ביי 5 פער טויזנט.

 

 

 

=== עטנישע גרופעס און שפראך ===

 

די שפאנישע קאנטראל פון מעקסיקע האט געפירט צו די דאמינאנט פון היספאניש וועלכע איז די אפיציעלע שפראך אין לאנד. צווישן די נאטיווע אמעריקאנער זענען פאראן 100 שפראכן און אלע ווערן גערעדט. אבער אינטערעסאנט איז אז קיין איינע פון די אלע שפראכן זענען נישט אויפגעכאפט ביי א גרויסע מאסן און דערפאר ווייסט מען נישט צו זאגן וועגן זיי. ארום 80 פראצענט פון די וואס רעדן אנדערע שפראכן קענען ליינען און פארשטיין היספאניש.

רוב מעקסיקאנער זענען קאטוילישע אבער אויך אנדערע רעליגיעס זענען פארשפרייט זינט די לאנד איז רעליגיע פריי. אנדערש ווי אין אנדערע פרייע לענדער, ווערט רעליגיע מער פארשפרייט צווישן די יונגע און כאטש ווייניג פון זיי האלטן זיך צו די רעליגיע, פאררופן זיי זיך דערויף לכל הפחות.

== ערציאונג ==

 

אין א שפעטערדיגע קאנסטיטוציע פון 917' האט די רעגירונג אנגעהויבן טאן מיטלן צו העכערן די צאל קינדער וואס גייען אין סקול. לויט היינטיגע סטאטיסטיקס גייען ארום 90 פראצענט קינדער פון 6 ביז 13 יאר געהעריג אין סקול. העכער 13 איז פיל שוואכער און ווערט שוואכער מיט וואס א יאר עלטער. די נומער פון קינדער וואס קומען אן אין היי-סקול און אין קאלעדזש איז זייער נידעריג און טראץ אלע מיטלן וואס די רעגירונג האט שוין געטאן ווערט עס נישט בעסער. א שטארקע סיבה דערצו איז צוליב געלט ווען די מעקסיקאנער זענען נישט צו ברייט און קענען זיך נישט זען אויסגעבן אזויפיל געלט פאר ערציאונג. אין די שפעטע 90'גער יארן האט די רעגירונג איינגעשטעלט פובליק ערציאונג פראגראמען וועלכע גיט לימיטירטע ערציאונג פאר קינדער פון העכער 15 יאר. דער פראגראם האט טאקע אסאך געהאלפן אבער איז ווייט פון א גוטע ערציאונג אין קאנטראסט צו קאלעדזשעס אבער איז בעסער ווי גארנישט. איין זאך וואס דער פובליק ערציאונג פראגראם האט זיכער געהאלפן איז די שריפטיקייט ראטע וועלכע איז אין די לעצטע יארן געשפרינגן צו 92 פראצענט.

 

 

 

מעקסיקע איז כאראקטריזירט ביי א שארפע קלאס אין סאציאלע אפטיילונגן. א קליינע טייל פון פאלק רעכנט זיך אלס די הויכע קלאס מענטשן און זיי קאנטראלירן דאס לאנד'ס פראפערטי און רייכטום ווען דאס איבעריגע לעבן אין ארימקייט. דאס צו פארשטיין וועט צוניץ קומען א סטאטיסטיק פון עטליכע יאר צוריק וועלכע האט געוויזן אז די 20 פראצענט גרעסטע פארדינער האבן פארדינט כמעט 60 פראצענט פון דאס לאנ'ס פארדינסט און די 20 פראצענט נידעריגסטע פארדינער האבן נאר פארדינט 3 פראצענט פון דעם סך הכל פארדינסט ווען די מיטעלע קלאסן זענען פארבליבן מיט 39 פראצענט.

זייער אסאך מעקסיקאנער לעבן אין עכטע ארימקייט. די מעקסיקאנער רעגירונג גיט נישט ארויס די גענויע ציפערן אבער שטודירונגן פון אינטערנאציאנאלע סטאטיסטיקס האבן פאר 5 יאר צוריק אראפגעמאלן א בילד וויאזוי דער עקאנאמישער מצב קוקט דארט אויס. עס שטעלט זיך ארויס אז מער ווי 8 פראצענט פון די באפעלקערונג לעבן איבער דאס יאר מיט ווייניגער ווי איין יו-עס דאלאר פער טאג און גאנצע 24 פראצענט מיט ווייניגער ווי 2 יו-עס דאלאר פער טאג. דאס לאנד איז אן עכטע ביישפיל פון וואס די וועלט זאגט אז די רייכע ווערן רייכער און די ארימע ווערן ארימער.

די ארימע האבן נישט קיין איינטריט צו קיין העלט קעיר און וואוינען אין הייזער וואס איז ווייניגער ווי די מינימום סטאנדארטן אין די היינטיגע וועלט. זיי האבן נישט קיין פארזיכערטע וואסער צו טרינקן און באקומען אינגאנצן נישט קיין סעניטאציע סערוויס. טאקע דערפאר זענען פאראן זייער אסאך פאמיליעס וועלכע נעמען ארויס די קינדער פון סקול זייער יונג זיי זאלן גיין ארבעטן און אריינברענגן געלט פאר די פאמיליע.

 

== עקאנאמיע ==

די עקאנאמיע פון מעקסיקע איז די 11טע גרעסטע אין דער וועלט. זייט דער עקאנאמישער קריזיס אין 1994, האבן די אדמיניסטראציעס פון דעם לאנד פארבעסערט דעם לאנדס עקאנאמיע. די רעגירונגס חובות פון מעקסיקע ווערן גערעכנט אלס גוטע אינוועסטירונגען. די סטאבילע עקאנאמיע האט געווירקט צו פארקלענערן אינפלאציע און פראצענטער צו גאר נידעריג ניוואען, און האט פארגרעסערט די הכנסה פער מענטש; דאך בלייבט א גרויסער ריס צווישן די שטאטישע און דארפישע באפעלקערונג און צווישן די רייכע און די ארעמע מענטשן.<ref name="WB">{{Cite web| title=Mexico, World Bank's Country Brief | url=http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/LACEXT/MEXICOEXTN/0,,contentMDK:20185184~pagePK:141137~piPK:141127~theSitePK:338397,00.html | accessdate=February 19, 2007}}</ref> די רעגירונג דארף נאך פארבעסערן די אינפראסטרוקטור, מאדערניזירן די שטייער סיסטעם און די ארבעט געזעצן, און פארקלענערן די אומגלייכונג אין הכנסות.

 

 

=== פאליטישע פארטייען ===

די אישוס און מיינונגן פון די דריי גרעסטע פארטייען זענען נישט ווייט איינע פון די אנדערע און אלע האבן די עקאנאמיע אלס זייער ערשטע פריאריטעט. וויאזוי אימער, זענען די פארטיי פירער שטענדיג פארנומען מיט'ן צוזאגן לאקאלע אישוס כדי צו באקומען שטיצע אבער אין די טשעמבער האבן זיי ווייניג צייט דערצו ווייל די לאנד פלאגט זיך מיט גרעסערע פראבלעמען וועלכע וועט נאך געדויערן אסאך יארן צו סטאביליזירן.

ווי געזאגט איז די פי-אר-איי געווען די איינציגסטע שטארקע פארטיי פאר צענדליגער יארן. איר שוואכקייט האט זיך אנגעהויבן אין די 980' יארן ווען די פארטיי האט גארנישט געקענט טאן צו פארבעסערן די עקאנאמיע און דער דורכשניטליכער וואוינונג סטאנדארט האט אנגעהויבן פאלן מען און מער. אינעם יאר 987' איז פארגעקומען פעדעראלע וואלן וואו די פי-אר-איי האט נאכאמאל געוואונען מיט א שמאלע אויבערהאנט אבער קורץ נאך די וואלן האט זיך ארויסגעשטעלט אז עס איז פארגעקומען זייער אסאך שווינדל און מען האט איבערגעמאכט די וואלן אין וועלכע די אפאזיציע פארטיי האט געוואונען אן אויבערהאנט פון 240 זיצן אין די טשעמבער, ענדיגנדיג די 60 יעריגע אומבאזיגטע איין פארטיי סיסטעם.

 

=== מיליטער ===

מיליטערישע סערוויס הייבט זיך אן פון די 18 יאר אלט אבער א גרויס טייל יוגנטטליכע איגנארירן עס אינגאנצן. דאס מיליטער איז שוואך טרענירט און האט ווייניג עקוויפמענט. וויבאלד דאס מיליטער איז אזוי נאכגעלאזט און קענען נישט באשטייערן צו סיי וועלכע אינטערנאציאנאלע מיסיע, פארנעמט זי זיך מיט פאליצייאישע ארבעט אין לאנד. די מיליטער מישט זיך אריין אין פאליטיק ווען עס פעלט אויס און העלפן אפיציעל אין די קריג קעגן דראגס. עס איז דארט א נארמאלע ערשיינונג אז די מיליטער זאל אנקומען צו א קרימינאלע סצענע.

 

=== די היספאנישע אינוואזיע ===

ביי דער צייט ווען די היספאנישע זענען אנגעקומען קיין מעקסיקע זענען שוין די [[אזטעק]]ן געווען פארשפרייט ביזן [[פאציפישער אקעאן|פאציפישן אקעאן]] און אויף דרום ביז זייער נאנט צו די היינטיגע פאראייניגטע שטאטן. איר מיליטער איז שוין אויך בעסער געשטאנען און זיי זענען געווען זיכער מיט זיך אז איר אימפעריע וועט נישט אזוי שנעל צובראכן ווערן.

 

די היספאנישע האבן נישט נאכגעלאזט און האבן געשיקט א פרישע גרופע וועלכע האבן דעגרייכט טיף אין מעקסיקע און האבן אנגעטראפן די גרעניצן וואו די אזטעקס האבן געוואוינט. די היספאנישע האבן געזען אז עס האנדעלט זיך פון א שטארקע מיליטער און האבן צוריקגעשיקט א מעסעדזש קיין סאנטע דאמינגא אז מען זאל צוגרייטן א שווערע מלחמה. דער פירער פון די אזטעקס האט באקומען באריכטן אז היספאנישע פארשער דרייען זיך ביי די גרעניצן און האט געשיקט א פארשלאג אז ער וועט זיי געבן גאלד און זילבער אז זיי זאלן זיך אפטראגן פון דעם ראיאן.

 

=== רעגירונג ===

די ערשטע מעקסיקאנער רעגירונג איז אויפגעשטעלט געווארן בערך 500 יאר צוריק אין די אנפאנג יארן פון 500'. די רעגירונג האט פונקציאנירט ווי א לאקאלע רעגירונג געוואנדן לויט די מוניציפאליטעטס אדער שטעט. יעדע מוניציפאליטעט האט פארמאגט אונטער זיך עטליכע געגענטער און ווילעדזשעס. אין יאר 528' האט די שפאנישע מאנארכיע אויפגעשטעלט א הויכע געריכט און ביז עטליכע יאר אריינגעשטעלט צענדליגער גוט טרענירטע ריכטער און געזעץ מאכער. די הויכע געריכט איז אנגערופן געווארן די אודיענסע. 15 יאר שפעטער האט די שפאנישע מאנארכיע אנגעהויבן אויפשטעלן די ערשטע צווייגן צו א צענטראלע רעגירונג וועלכע איז נאך אלץ געווען א טייל פון די הויכע געריכט. די רעגירונג איז נאמינירט געווארן אלס די וויסעראו. עס זענען נאך דעמאלט נישט געווען קיין מיניסטארן און א פרעזידנעט נאר א הויפט אדמיניסטראטאר און עטליכע אפישעלס אונטער אים.

 

די וויסערוי האט געארבעט אינאיינעם מיט די הויכע געריכט (אודיענסע) און האבן נאר קאנטראלירט געזעצליכע פרטים. פאר האנדל איז געווען א באזונדערע ארגאניזאציע וועלכע איז אנגערופן געווארן די קאנסולאדא.

נישט יעדער איינער איז אבער געווען אזוי צופרידן מיט א זעלבשטענדיגע מעקסיקע די נאטיווע אמעריקאנער איינוואוינער האבן אנגעהויבן שטורמען אז זיי ווילן נישט קיין אייגן לאנד און וועלן ענדערש בלייבן אונטער שפאנישע קאנטראל. דער פירער פון די נאטיווע רעבעלן איז געווען א גלח מיט'ן נאמען הידעלגאו וועלכער איז געווען זייער געשעצט צווישן די נאטיווע אמעריקאנער איינוואוינער. הידעלגאו האט צוזאמנגענומען טויזענטער מענטשן און זיי געברענגט קיין צענטראל מעקסיקע און אנגעהויבן פראטעסטירן קעגן די נייע רעגירונג. די מעקיסקאנער האבן זיי אפגעשלאגן און הידעלגאו האט מיט דער צייט אויפגעשטעלט אן ארמיי פון 80,000 מענער און א ציווילע קריג האט אויסגעבראכן. די קריג האט אנגעהאלטן א לענגערע צייט און טייל מעקסיקאנער האבן זיך אנגעשלאסן מיט הידעלגאו וועלכער האט שוין דעמאלט אויך געקענט באשטיין צו ווערן פירער אפילו אויב דאס מיינט בלייבן זעלבשטענדיג.

הידעלגאו'ס ארמיי האט אין אנפאנג געמאכט גרויס פארשריט אבער ווי נענטער זיי זענען געקומען אין צענטראל מעקסיקע זענען זיי אויפגענומען געווארן מיט שטערקערע ווידערשטאנד. כאטש זיין ארמיי האט געליטן גרויסע פארלוסטן האט ער דאך געמאכט פארשריט און אין יאר 810' דערגרייכט מעקסיקע סיטי. אריין אין שטאט איז אים שוין נישט געגאנגן און דארטן האט ער אנגעהויבן פארלירן ביז זיין גאנצע ארמיי האט געמוזט אפטראגן אויב זיי האבן געוואלט פארמיידן טויט. הידעלגאו אליינס איז אנטלאפן אבער עטליכע יאר שפעטער איז ער געכאפט געווארן און מען האט אים אומגעברענגט אין א מעקסיקאנער טורמע.