אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "העברעאיש"

אינהאַלט אויסגעמעקט אינהאַלט צוגעלייגט
אין תקציר עריכה
מחיצה א
שורה 1:
[[טעקע:Inscripción en hebreo en la Sinagoga de Córdoba (España).jpg|קליין|טאוול אויף העברעאיש פון די ה'ר' יארן אין דער [[קארדאבער שול]]]]
'''העברעיִשהעברעאיש''' (עברית) איז אַ [[סעמיטישע שפראכן|סעמיטישע שפּראַך]]. מען שרייבט העברעישהעברעאיש מיט די 22 אותיות פונעם [[אלף בית]]. די יידן אינעם מדבר און אין ארץ ישראל ביזן חורבן פונעם [[בית ראשון|ערשטן בית המקדש]] האבן גערעדט העברעישהעברעאיש. ווען בבל האט באזיגט ארץ ישראל און געפירט די יידן אין גלות אין בבל האבן די יידן אויפגעהערט רעדן העברעישהעברעאיש און זיי האבן גערעדט [[אראמיש]].
 
 
דאָס מאָדערנע העברעיִשהעברעאיִש (עברית ישראלית) איז באַזירט הױפּטזעכלעך אױף [[לשון קודש]] און פֿאַרצײַטישן [[אַראַמיש]], מיט אַנטלײַונגען פֿון נישט־סעמיטישע שפּראַכן און עטלעכע ענדערונגען אין גראַמאַטיק. דאָס העברעיִש איז נײַ־געשאַפֿן געװאָרן װי אַ רײדשפּראַך אינעם סוף פֿון [[19טער י"ה|19טן יאָרהונדערט]] ביז אָנהײב פֿונעם [[20טער י"ה|20טן יאָרהונדערט]] דורך [[אליעזר בן יהודה]]. די אָפֿיציעלע הברה איז באַזירט אױף די וואקאלן פון דער [[ספרד]]ישער טראַדיציע.
 
== גראמאטיק ==
שורה 9:
 
== תקופות פון דער שפראך ==
די העברעישעהעברעאישע שפראך באשטייט פון 4פיר גרונד-תקופות:
# '''עברית מקראית''' (אויף יידיש: '''[[לשון קודש]]''') - די ערשטע העברעישעהעברעאישע דיאלעקט וואס מיר קענען, איז לשון [[תורה|התנ"ך]]. גערעדט אין [[ארץ ישראל]] פון ב'תק"ס ביז ג'ק"ס.
# '''לשון [[חז"ל]]''' - דער דיאלעקט האט מען גענוצט צווישן דער ערשטער יארהונדערט צום פינפטן יארהונדערט (לויט די קריסטלעכע צייט-רעכנונג). דער אונטערשייד צווישן זיי, ווערט שוין געבריינגט פון די חז"ל: ''"לשון תורה לעצמה, לשון חכמים לעצמה"'' (עבודה זרה נ"ח:). לשון חז"ל איז געווירקט געווארן פון אנדערע שפראכן, איבער הויפט פון [[אראמיש]].
# '''[[מיטל עלטער]]''' - אין די תקופה האט מען נישט גערעדט העברעישהעברעאיש אלס מאמע לשון, אבער מען האט איר גענוצט צו שרייבן דיכטונגען און ליטעראטור. ווי [[אלעזר הקליר]], ר' [[סעדיה גאון]], [[רש"י]], [[אבן עזרא]] א.א.וו. גענוצט פון יאר ג'שס"ו ביז ה'ס"ו.
[[טעקע:Hazvi.jpg|left|200px]]
:4. '''העברית החדשה''' - די אויפלעבונג פון דער העברעישערהעברעאישער שפראך נאך וואס מען האט זי נישט גערעדט זינט דעם צווייטן יארהונדערט האט געגרינדעט [[אליעזר בן יהודה]] אין יאר תר"ם. די נייע העברעישהעברעאיש איז געמישט פון אלערליי תקופות פון דער העברעישערהעברעאישער שפראך. און היינט ווערט זי אויך געווירקט פון דער [[ענגליש]]ער שפראך. לויט א געזעץ אין [[ישראל]] איז די [[אקאדעמיע פאר דער העברעישער שפראך|אקאדעמיע פאר דער העברעאישער שפראך]] פאראנטווארטלעך אויפן אויסלייג פון ווערטער אין העברעישהעברעאיש און שאפט נייע ווערטער.
 
א דיכטונג פון אלעזר הקאליר פֿון דעם מיטל־אַלטער אויף פורים:
שורה 24:
== שטאפלען אין דער שפראך ==
עס זיינען דא פיר סארטן שטאפלען אין דער שפראך:
# '''מליצית''' - דאס איז גאר א הויכע העברעישהעברעאיש וואס שטאמט פון די גאר אלטע העברעישהעברעאיש פון תנ"ך'ס צייטן. מען נוצט איר נאר ביים שרייבן [[ליטעראטור]] און [[דיכטונג]]ען.
# '''תקנית''' - דאס איז אן הויכע אקאדעמישע העברעישהעברעאיש וואס נאר די בערימטע אדער בעסערע מענטשן רעדן איר, אויך ביי די [[ישראל]]ישע נייעס רעדט מען מיט דיזעס אויסדרוק.
# '''מדוברת''' - דאס איז די אלגעמיינע העברעישעהעברעאישע שפראך, וואס עס איז נישט אימער געהיטן לויט די העברעישעהעברעאישע געזעצן.
# '''[[סלענג]]''' (אדער '''שפת רחוב''') - דאס איז א פראסטע שפראך וואס ווערט גערעדט דורך פראסטע מענטשן, אדער אין פראסטע פלעצער און צייטן.
 
[[טעקע:1_84863632.jpg|left|thumb|250px|פלאקאט פון נטורי קרתא קעגן העברעישהעברעאיש]]
== קנאים ==
ביי די [[קנאים]] און [[אנטי ציוניזם|אנטי ציוניסטישע]] קרייזן (ווי [[סאטמאר (הויף)|סאטמאר]], [[נטורי קרתא]], [[תולדות אהרן]] אא"וו) איז דא א איסור צו רעדן העברעישהעברעאיש.