אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "פאראײניגטע שטאטן"

די '''פאַראַייניקטע שטאַטן פון אַמעריקע''' ({{שפראך-en|United States of America}})—געוויינלעך גערופן די '''פאַראַייניקטע שטאַטן'''—איז אַ [[פעדעראליזם|פֿעדעראַלעפעדעראַלע]] [[דעמאקראטיע|דעמאָקראַטישע]] [[רעפובליק|רעפּובליק]] אין [[צפון אמעריקע]] װאָס איז געגרינדעט געװאָרן אין יאָר [[1776]]. זייער הױפּטשטאָט איז [[װאַשינגטאָן די. סי.]] די רעפּובליק נעמט ארײַןארײן 50 שטאַטן און דעם פעדעראלן [[דיסטריקט פון קאלומביע|דיסטריקט פון קאָלומביע]]. דער גרעסטער שטאַט איז [[אלאסקע]] אין צפון-מערב פון דעם קאָנטינענט פון צפון אמעריקע. דער שטאַט [[האוואי]] איז אין דעם [[פאציפישער אקעאן|פּאציפישן אָקעאן]]. די אנדערע 48 שטאטן מיט דעם דיסטריקט פון קאָלומביע געפינען זיך צווישן [[קאנאדע]] אין צפון און [[מעקסיקא]] אין דרום. אין מזרח איז א בארטן מיטן [[אטלאנטישער אקעאן|אטלאנטישן אָקעאן]] און אין מערב מיטן פּאציפישן אָקעאן. אויך האָט די מדינה פינף באוווינטעבאוואוינטע און נײַןנײן נישט־באוווינטענישט־באוואוינטע אינדזלעןאינזלען אינעם פּאציפיק און אינעם [[קאראאיבישער ים|קאראאיבישן ים]].

די פאראייניגטע שטאטן, מיט א שטח פון 9.83 מיליאָן קוואדראט ק"מ (3.79 מיליאָן קוואדראט מײַלמײל), איז דאָס דריטע אָדער פערטע גרעסטע לאנד לויטן טאָטאלן שטח, און דאָס דריטע גרעסטע לויטן שטח פון דער יבשה. די באפעלקערונג אין יולי 2011 איז געווען 313 מיליאָן אײַנוווינעראײנוואוינער, דאָס דריטע גרעסטע אין דער וועלט.

דאָס לאנד האָט זיך אנטוויקלט פון די 13 בריטישע קאָלאָניעס אויפן אטלאנטישן בארטן אינעם 18טן יאָרהונדערט. מחמתצוליב פלוגתותאמפערייען צווישן דער בריטישער רעגירונג אין די קאָלאָניעס איז געשען די [[אמעריקאנישע רעוואלוציע]]. דעם [[4טן יולי]] [[1776]] האָבן דעלעגאטן פון די 13 קאָלאָניעס ארויסגעגעבן זייער [[דעקלאראציע פון אומאפהענגיקייט (פאראייניגטע שטאטן)|דעקלאראציע פון אומאָפּהענגיקייט]], וואָס האָט געגרינדעט די מדינה.

די [[עקאנאמיע פון די פאראייניגטע שטאטן|עקאָנאָמיקעקאָנאָמיע פון די פאראייניגטע שטאטן]] איז די גרעסטע נאציאָנאלע [[עקאנאמיע]] אין דער וועלט, און זייער [[ברוטא אינלענדישער פראדוקט|ברוטאָ אינלענדישער פּראָדוקט]] (בא"פ) פאר 2012 ווערט געשאצט צו 15.6 טריליאָן [[אמעריקאנער דאלאר|דאָלאר]] – 19% פונעם גלאָבאלן בא"פ לויט [[ליסטע פון לענדער לויט פראדוקט ווערדע|קויפקראפט פּאריטעט]], פון אן 2011.<ref name="IMF_GDP" /><ref name=autogenerated2>{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/02/weodata/weorept.aspx?sy=2009&ey=2011&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=111&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CPPPSH%2CLP&grp=0&a=&pr.x=35&pr.y=14|publisher=אינטערנאציאנאלער געלדפאנד|title=World Economic Outlook Database|month=September|year=2011|accessdate=September 11, 2011}}</ref><ref>דער [[אייראפעישער פארבאנד]] האט טאקע א גרעסערע קאלעקטיווע עקאנאמיע, אבער ער איז נישט אן איינציקע מדינה.</ref>

די עקאָנאָמיקעקאָנאָמיע ווערט געטריבן פון א שפע פון נאטירלעכענאטורליכע רעסורסן, א גוט־אנטוויקלטער אינפראסטרוקטור,<ref>[http://www.infrastructurereportcard.org/,2009 ]{{dead link|date=March 2013}}</ref> און הויכן פּראדוקטיוויטעט;<ref>{{cite web|author=|url=http://www.cbsnews.com/2100-500395_162-3228735.html |title=U.S. Workers World's Most Productive |publisher=CBS News |date=February 11, 2009 |accessdate=April 23, 2013}}</ref>. דאָס לאנד איז נאָך איינער פון דער וועלטס גרעסטע פאבריצירערס.<ref>Manufacturing, Jobs and the U.S. Economy, 2013, http://americanmanufacturing.org/category/issues/jobs-and-economy/manufacturing-jobs-and-us-economy</ref> עס גיט ארויס 39% פון דער גלאָבאלער מיליטערישער אויסגאבע,<ref>{{cite news |url= http://books.sipri.org/product_info?c_product_id=458 |title=Trends in world military expenditure, 2012 |work=SIPRI |date=April 15, 2013 |accessdate=April 15, 2013}}</ref> און איז א פּראָמינענטע עקאָנאָמישע, פּאָליטישע און קולטורעלע קראפט אין דער וועלט, ווי אויך א פירער אין וויסנשאפטלעכערוויסנשאפטליכער פאָרשונג און טעכנאָלאָגישער אינאָוואציע.<ref>{{cite news |author=Cohen, Eliot A. |location =Washington D.C. |url= http://www.foreignaffairs.com/articles/59919/eliot-a-cohen/history-and-the-hyperpower |title= History and the Hyperpower |work=Foreign Affairs |date=July/August 2004 |accessdate=July 14, 2006}}</ref><ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1217752.stm |title=Country Profile: United States of America |work=BBC News |location =London |date=April 22, 2008 |accessdate=May 18, 2008}}</ref>

אין די צײַטןצײטן פונעם מיטלאלטער האָט מען בכלל ניטנישט געוווּסטגעוואוסט פונעם אמעריקאנישן קאָנטינענט; מען האָט געמיינט, אז נאָך [[אייראפע|אייראָפּע]] גייט דער [[אטלאנטישער אקעאן|פּאצי]][[פאציפישער אקעאן|פישער אָקעאן]]. עס איז געווען א גרויסער שּפּאנישער [[מאטראס|מאטראָס]], וואָס האָט געהייסן [[קריסטאפער קאלומבוס|קריסטאָפער קאָלומבוס.]] ער האָט געהאלטן, אז אויב מען פאָרט לאנג אויפן אטלאנטישן אָקעאן, קומט מען אָן אין [[אינדיע|אינדיע.]] ער האָט געפּועלט בײַבײ דער שפּאנישער קעניגין, אויב מען גיט אים איבער א גרויסן שיף מיט געלט און מענטשן, וועט ער מאכן א נסיעה און דערמיט פארקירצן דעם וועג קיין אינדיע. ער האָט אויפגעוויזן, אז דאָס וועט אויפהייבן דעם עקספּאָרט-אימפּאָרט פון איבעראל, און [[שפאניע|שפּאניע]], וואָס איז דאן געווען א וועלטמאכט, וועט דערפון שטארק בענעפיטירן.

נאָך א לאנגער נסיעה איז ער אָנגעקומען צו דער טרוקעניש און האָט דאָרט געטראפן א סך אומצוויליזירטע מענטשן. ער און זײַנעזײנע מענטשן האָבן געמיינט, אז זיי האָבן אנטדעקט א קורצן וועג קיין אינדיע, דערפאר האָט ער אָנגערופן די מענטשן אינדיאנער. דאָס איז געווען אין 1492.

א ביסל שפּעטער איז אָנגעקומען אויף דער טעריטאָריע, וואָס איז הײַנטהײנט [[דרום אמעריקע]], א גענעראל מיטן נאָמען [[אמעריגאָ וועספוטשי|אמעריגאָ וועספּוטשי]], און האָט אנטדעקט, אז דאָס איז בכלל נישט אינדיע, נאָר א נײַערנײער קאָנטינענט. דעריבער רופט מען עס אויף זײַןזײן נאמען אמעריקע.

נזךנאך קריסטזזפערקריסטאפער קאָלומבוס האָבן די שפּאניער ארויסגעשיקט נאָך שיפן, און צוביסלעך האָט [[שפאניע]] באהערשט די גאנצע דרום– און צענטראל–אמעריקע, חוץ [[בראזיל|בראזיל,]] וואָס איז געוואָרן א פּאָרטוגעזישע קאָלאָניע.

אין 1565 האָט שפּאניע אויפגעשטעלט א שטעטל אין [[פלארידע|פלאָרידע]], דאָס ערשטע שטעטל מיט דימיטן אייראָפּעישן סטיל .

אויך אנדערע אייראָפּעישע לענדער האָבן אָנגעהויבן זיך אינטערעסירן אין דעם נײַעםנײעם קאָנטינענט: ענגלאנד, [[פראנקרייך|פראנקרײַךפראנקרײך]] און [[האלאנד|האָלאנד]].

[[ענגלאנד]] האָט אויפגעשטעלט [[ווירדזשיניע]] אין 1620, דערנאָך [[מאסאטשוסעטס]], און נאָך דעם – [[פענסילוועניע|פּענסילוועניע]]. די פראנצויזן האָבן געבויט אינעם צפונדיקןצפונדיגן טייל פון נאָרד–אמעריקע די שטעט [[קוויבעק|קוועבעק]] און [[מאנטריאל|מאָנטרעאל]], און די האָלענדער האָבן געבויט''' ניו אמסטערדאם,''' וווּוואו עס געפינט זיך הײַנטהײנט ניו יאָרק,. אָבער די ענגלענדער האָבן געקעמפט, אז זיי זאָלן זײַןזײן די בעלי בתים, און ניו יאָרק איז גאָר שנעל אריבער צו זיי פון האָלאנד, און. אין יאָר [[ה'תקכ"ג]] איז אויך קאנאדע אריבער, אזוי אז גרויסבריטאניע (ענגלאנד) האָט אײַנגענומעןאײנגענומען אלע [[שטח|שטחים,]] וואָס זענען געשטיצט געוואָרןגעווארן בײַבײ אנדערע [[לענדער]].

אזוי ווי ענגלאנד איז פאקטיש געווען דער בעל הבית אויף דער טעראטאָריע האָט זיךזי פרובירט דאָס אויסניצן צום מאקסימום. דער דעמאָלטיקערדעמאלטדיגער ענגלישער קעניג [[געארגג דער דריטער|געאָרגג דער דריטער]] האָט ארויפגעלייגט שווערע שטײַערןשטײערן אויף די אײַוווינעראײנוואוינער. די אײַנוווינעראײנוואוינער האָבן פארלאנגט, אז אזוי ווי זיי זענען א חלק פונעם ענגלישער קעניגרײַךקעניגרײך, זאָלן זיי קענען וויילן א פארטרעטערשאפט אין דעם ענגלישן פּארלאמענט, וואָס זאָל זיך אָננעמען פאר זיי, און נישט דערלאָזן די אומיושרדיקעאומיושרדיגע שטײַערןשטײערן. דער קעניג האָט זיי דאָס נישט געוואָלט נאָכגעבן. דאָס האָט געבראכטגעברענגט דערצו, אז אין דער צווייטער העלפט פונעם 17טן יאָרהונדערט האָט זיך אָנגעהויבן א באוועגונטבאוועגונג, וואָס זי האָט זיך אָנגערופן "די אמעריקאנישע [[רעוואלוציע]]" . די מענטשן האָבן אָנגעהויןאָנגעהויבן פארלאנגען מער פרײַהייטפרײהייט, ענגלאנד איז נישט גרייט געווען זיי דאָס צו געבן, אזוי אז אין יאָר 1763 האָבן זיך צוזאמען גענומען דרײַצןדרײצן [[קאלאניע|קאָלאָניע]]ס, וואָס האָבן נישט געוואָלט זײַןזײן אונטער בריטאניע און אין אפּריל 1775 האָט די מלחמה אויסגעבראָכן פאר [[אומאפהענגיקייט|אומאָפּהענגיקייט]] אויסגעבראכן אונטער [[גענעראל]] [[דזשארזש וואשינגטאן|דזשאָרזש וואשינגטאָן]] און דעם [[4טן יולי]] 1776 האָט [[טאמעס זשעפערסאן|טאָמעס זשעפערסאָן]] אָנגעשריבן די [[דעקלאראציע פון אומאפהענגיקייט|דעקלאראציע פון אומאָפפּהענגיקייטאומאָפּהענגיקייט]] פאר די פאראייניגטע שטאטן פון אמעריקע.

די ערשטע דרײַצןדרײצן לענדער, וואָס האָבן זיך דערקלערט אומאָפּהענגיק און זענען געוואָרן א חלק פון דער נײַערנײער מדינה, זענען [[דעלאווער]], [[פענסילוועניע|פּענסילוועניע]], [[ניו דזשערסי]], [[דזשארזשיע (שטאט)|דזשארזיע]], [[קאנעטיקעט|קאָנעטיקעט]], [[מאסאטשוסעטס]], [[מערילענד]], [[דרום קאראליינע]], [[ניו העמפשער|ניו העמפּשער]], [[ווירדזשיניע]], [[ניו יארק|ניו יאָרק]], [[צפון קאראליינע]] און [[ראוד איילענד|ראוד אײַלענדאײלענד]].

דער ווידערשטאנד האָט זיך צעפלאקערטצופלאקערט, די ענגלענדער האָבן געשיקט אן ארמיי אונטערדריקןאונטערצודריקן דעם ווידערשטאנד, נאָך א לאנגער קאמף האָבן זיך די ענגלענדער אונטערגעגעבן.

די [[מלחמה]] האָט אָנגעהאלטן ביזן [[3טן אויגוסט]] 1782. דעם [[3טן סעפטעמבער|3טן סעפּטעמבער]] 1783 האָט ענגלאנד אונטערגעשריבן א [[שלום]] אָפּמאך מיט אמעריקע. כאטש געאָרג דער דריטער פון ענגלאנד האָט נאָך געוואָלט אָנהאלטן די מלחמה, האָט ער פארלוירן אינעם פּארלאמענט זײַנעזײנע שטיצער, און מען האָט דורכגעפירט א רעזאָלוציע אינעם פּארלאמענט פאר [[שלום]].

פון דאן אָן האָבן די דערמאָנטעדערמאנטע דרײַצןדרײצן קאָלאָניעס באקומען א פולקומע זעלבטשטענדיקייט. דזשאָרזש וואשינגטאָן איז געוואָרן אויסדערוויילטאויסדערוועלט אלס דער ערשטער פּרעזידנעטפּרעזידענט פון די פאראיינקיטעפאראייניגטע שטאטן.

פון 1803 צו 1848 האָט זיך אמעריקע'ס גרויס געטריפלט גרויסווײל ווײַל אמעריקעסאמעריקע'ס [[אידיאלאגיע|אידיאָלאָגיע]] איז געווען זיך אויסשפּרייטן פאר ווי מער, וואָס צוליב דעם האָט אויסגעבראכן אין יענע יאָרן צוויי מלחמות:

די ערשטע איז: אמעריקע האָט דערקלערט קריג קעגן בריטאניע דעם 18טן יוני 1812, צוליב דער נישט פרײַערפרײער באוועגונג פון אמעריקע ארום דער וועלט און צוליב אירע פישכאפּערס, וואָס מען האָט זיי נישט געלאָזט האנדלען א.ד.ג. און אנדערע ווערטער פרײַעפרײע האנדל - וואָס דאָס איז געווען דער רעזולטאט פון דער [[מלחמה]] פון [[ענגלאנד]] און [[פראנקרייך|פראנקרײַךפראנקרײך]] - איינזעענדיקאיינזעענדיג אז ס'איז נישט [[רעאליסטיש]] זיך צו שלאָגן קעגן אזא [[אימפעריע|אימפּעריע]], האָט מען באשלאָסן אײַנצונעמןאײנצונעמען [[קאנאדע]], וואָס איז געווען אונטער בריטאניע.

א וויכטיקוויכטיגער קאפּיטל אין דער געשיכטע פון די פאראייניגטע שטאטן איז דער בירגערקריגבירגער-קריג, וואָס האָט אויסגעבראָכן אין יאָר [[ה'תרכ"א]], עס איז באקאנט מיטן נאָמען '''דער קאמף פון דעם צפון מיטן דרום'''. די דרומדיקעדרומדיגע לענדער פון די פאראייניגטע שטאטן האָבן באשעפטיקטבאשעפטיגט איבער א מיליאָן שווארצע קנעכט, די זענען געווען שווארצע מענטשן, וואָס מען האָט געצוואנגענערהייטגעצוואונגענערהייט געבראכטגעברענגט פון [[אפריקע]]. די דרום שטאטן האָבן געהאט א סך פעלדער אין זייער באנוץ, און עס איז זיי געווען וויכטיקוויכטיג צו האָבן א סךאסאך ארבעטערס פאר די תבואה און פרוכטן. די צפון אײַנוווינעראײנוואוינער בראשאין מיטןשפיץ פונעם פּרעזידענט [[אברהם לינקאלן|אברהם לינקאָלן]] האָבן אויפגעפאָדערט די דרום לענדער צו באפרײַעןבאפרײען די קנעכט, וויבאלד דאָס איז קעגן דעם מענטשליכן מאָראל און קעגן די פארשריפטן פון דער דעקלעראציע פון אומאָפּהענגיקייט פון די פאראיינוגוגפאראייניגונג, וואס לויטעט, אז אלע מענטשן זענען באשאפן געוואָרן פרײַפרײ. די דרומדיקעדרומדיגע האָבן זיך נישט וויסנדיקוויסנדיג געמאכט פון דעם פרעזידענטס פאָדערונג, זיי זענען געגאנגען א טריט ווײַטערווײטער און האבן דערוויילט א נײַעםנײעם פּרעזידענט, מיטן נאמען [[זשעפערסאן דעוויס|זשעפערסאָן דעוויס]], זיי האָבן געלאָזט וויסן אז זיי טיילן זיך אָפּ פון די פאראייניגטע שטאטן. לינקאָלן האָט דאָס נישט צוגעלאָזט און איז ארויס מיט א בלוטיקןבלוטיגן קאמף קעגן די דרום שטאטן, עס האָט זיך געצויגן פיר יאָר, און איבער זעקס הונדערט טויזענט סאָלדאטן זענען געהרגעט געוואָרן,. צום סוף האָבן זיך די דרוםדיקעדרוםדיגע אונטערגעגעבן, די יוניאָן האָט זיך צוריק פאראייניקטפאראייניגט, און די שווארצע קנעכט זענען ארויס פרײַפרײ. (פרעזידענט לינקאָלן איז דערמאָרדערט געוואָרן איינצלנע טעג נאָך דעם, וואָס די דרוםדיקעדרוםדיגע לענדער האָבן זיך אונטערגעגעבן).

דער פאָן אין אמעריקאאמעריקע האָט דרײַדרײ קאָלירן: רויט, בלוי, און ווײַסווײס. עס האָט דרײַצןדרײצן פּאסן, טייל רויט און טייל ווײַסווײס, דאָס סימבאָליזירט די דרײַצןדרײצן גרינדעדע קאָלאָניעס, און עס האָט פופציקפופציג ווײַסעווײסע שטערן אויף א בלויען גראדעקיקןגראדעגיגן הינטערגרונט, דאָס זענען די פופציקפופציג שטאטן וואָס זענען דערין פאראייניקטפאראייניגט.

די פאראייניגטע שטאטן איז א פאָלק, וואָס איז צוזאמענגעשטעלט פון אלע סאָרט מענטשן אין דער וועלט. פון די פארצײַטישעפארצײטישע אײַנוווינעראײנוואוינער די אינדיאנער זענען געבליבן עטלאָכעעטליכע הונדערט טויזנט אלס אָנדענק, פון זיי איזזענען דאָדא אזעלכע וואָס לעבן נאָך ביז הײַנטהײנט אין ספּעציעלע רעזערוואציעס. די רעגירונג גיט זיי נאָך אנאך סךאסאך בענעפיטן, כּדיכדי זיי פארגיטיקןצו פארגיטיגן פאר וואָס מען האָט פון זיי צוגענומען זייער לאנד, ווי דאָס אז זיי מוזן נישט צאָלן קיין שטײַערןשטײערן. אָבער די מערהייט פון דער באפעלקערונג פון די פאראייניגטע שטאטן איזזענען ווײַסעווײסע מענטשן אָפּשטאמיקעאָפּשטאמיגע פון אייראָפּע און אזיע, אָבער עס זענען אויך פאראן מיליאָנען שווארצע וואָס זענען קינדער פון די וועלכע זענען געבראכטגעברענגט געוואָרן געצוווּנגענערהייטגעצוואונגענערהייט פון [[אפריקע]] צו דינען אלס קנעכט פאר די ערשטע באוווינערבאוואוינער. אין די שניייקעשנייאיגע געביטן אין [[אלאסקע]] טרעפט מען נאָך די עסקימאָסישע שבטים.

דער לאנד–שטח פון די 48 שטאטן אין דער יבשה פון די פאראייניגטע שטאטן איז 7,700,000 ק"מ². [[אלאסקע]], מיט א שטח פון 1,480,000 ק"מ², איז דער גרעסטער שטאט. [[האוואי]], מיט א שטח פון 16,000 ק"מ², אקופּירט אן [[ארכיפעלאג|ארכיפּעלאג]] אינעם [[פאציפישער אקעאן|פּאציפישן אָקעאן]], דרום־מערב פון צפון אמעריקע.

די פאראייניגטע שטאטן איז דאָס דריטע גרעסטע לאנד לויט סה"כ שטח—יבשה און וואסער—אין דער וועלט (נאָך [[רוסלאנד]] און [[קאנאדע]]). דאָס לאנד גרענעצטגרעניצט קאנאדע אין צפון און [[מעקסיקא]] אין דרום. דער

קאנאדע-פאראייניגטע שטאטן [[גרענעץ]], וואָס איז באשטימט געוואָרן אין דעם מיטן פונעם [[19טן י"ה|19טן יאָרהונדערט]], ציט זיך אין א גראדער ליניע לענגאויס דעם 49סטן [[גארטל ליניע (געאגראפיע)|גארטל ליניע]] צפון, אריבערגייענדיקאריבערגייענדיג טײַכןטײכן און אָזערעס (פיר פון די [[גרויסע אזערעס|גרויסע אָזערעס]] זענען צעטיילט צווישן די צוויי לענדער, און נאָר [[מישיגן אזערע|מיטשיגאן אָזערע]] געהערט אין גאנצן צו די פאראייניגטע שטאטן), אָן צו בארעכענען מיט טאָפּאָגראפישע ליניעס. די גרענעץ שאפט נישט קיין פּראבלעמען; די צוויי זײַטןזײטן פון דער גרענעץ האָבן א גרויסע ענלעכקייט אין קולטור, שפּראך, טראדיציע און לעבנסשטייגער. די דרום גרענעץ מיט מעקסיקא האָטאיז העלפט פון דער לענג פון דער גרענעץ מיט קאנאדע, און גייט מערסטנס דורך מדבר־געגנטן.

אין מזרח ליגן די פאראייניגטע שטאטן אויפן ברעג פונעם [[אטלאנטישער אקעאן|אטלאנטישן אָקעאן]]; דער ברעג איז צוויי מאָל אזוי לאנג ווי דער מערב ברעג אויפן [[פאציפישער אקעאן|פּאציפישן אָקעאן]]. די אונטערשייד איז צוליב א סך טיפע אײַנגוסןאײנגוסן, וואָס געפינען זיך אין דעם צפון טייל פונעם מזרח בארטן, און טאקע דאָרט געפינען זיך די גרויסע פּאָרטן פון די פאראייניגטע שטאטן ([[באסטאן|באָסטאָן]], [[ניו יארק סיטי|ניו יאָרק]], [[פילאדעלפיע]], און [[באלטימאר|באלטימאָר]]). דער דרום טייל פונעם בארטן איז פלאך און נישט באקוועם פאר שיפן. דער איינציקעראיינציגער גרויסער פּאָרט אין דרום איז דער פּאָרט פון [[ניו ארלינס|ניו-אָרלינס]], וואָס ליגט אין דער מיסיסיפּי דעלטע, וואָס ווערט שטענדיקשטענדיג פארשטאָפּט מיט דער עראָזיע פונעם טײַךטײך, און פאָדערט טײַערעטײערע און רעגולערע אויפהאלטן טאטן.

אויפן שטח פון די פאראייניגטע שטאטן געפינען זיך בארגקייטן וואָס צעטיילןצוטיילן די פארשידענע געאָגראפישע ראיאָנען. די בארגקייטן וואאסוואס ציען זיך פון צפון קיין דרום פּאראלעל צו די בארטנס זענען: אפּאלאטשיע בערג (Appalachian Mountains) פּאראלעל צום מזרח בארטן, און די ראָקי בערג (Rocky), די קאסקייד בערג און די סיערע נעוואדא (Sierra Nevada) פּאראלעל צום מערב בארטן. אלס רעזולטאט פון די בארגקייטן געפינען זיך זיבן נאטור ראיאָנען לענגאויס די פאראייניגטע שטאטן, אין פּאסן וואָס גייען פון צפון קיין דרום: (1) אטלאנטישער בארטן; (2) אּפּאלאטשיע בארגקייטן; (3) דער מיטל מערב; (4) ראָקי בערג; (5) דער מערב מדבר־בעקן; (6) סיערע בערג; (7) פּאציפישער בארטן.

די נידעריקסטע און העכסטע פּונקטן אויף דער יבשה פון די פאראייניגטע שטאטן זענען ביידע אינעם שטאט [[קאליפארניע]], נישט מער ווי 130 ק"מ ווײַטווײט איינס פון אנאנדדער אנדערע. דער העכסטער שפּיץ אינעם לאנד, אין אין גאנץ [[צפון אמעריקע]], איז [[מאקינלי בארג]], הויך 6,194 מעטער. טעטיקע [[וואולקאן|וווּלקאנעןוואולקאנען]] געפינען זיך אין אלאסקע דורכאויזדורכאויס די [[אלעקסאנדער ארכיפעלאג|אלעקסאנדער]] און [[אלעאוטישע אינזלען]], און [[האוויי|האוואי]] באשטייט פון וווּלקאנישעוואולקאנישע אינדזלעןאינזלען.

די פאראייניגטע שטאטן איז א חלקטייל פון דעם נײַעםנײעם אנטדעקטן קאָנטינענט [[אמעריקא|אמעריקע]], ביידע חלקיםטיילן דרום און צפון גרעניצן זיך מזרח זייט מיטן [[אטלאנטישן אקעאן|אטלאנטישן אָקעאן]] און מערב מיטן [[פאציפישער אקעאן|שטילן אָקעאן]]. אויך בײַםבײם מערב ברעג איז דאָ בײַבײ ביידע חלקיםטיילן די הויכע בערג וואָס זענען פארדעקט מיט אייביקעאייביגע שנייען ווי די '''[[ראקי בערג|ראָקי בערג]]''' און די '''[[אנדן]]''', אָבער זי טיילט זיך אָפּ מיט איר קלימאט פון [[דרום אמעריקע]]. דער קלימאט אין די פאראיינקיטעפאראייניגטע שטאטן איז אין אלגעמיין מיטלמעסיקמיטלמעסיג און באקוועם, אוןבאלאנסירט צווישן צפון זײַטזײט וואָס ביישטייט פון קאנאדע אוןוואו מעקסיקאעס הערשט זייער א קאלטער וועטער, דערקעגןאון איזדאקעגן דרום און [[צענטראלע אמעריקע]] איזוואס דער וועטער איז אין אלגעמיין טראָפּיש, און א שווערע היץ און הויכע פײַכטקייטפײכטקייט נעמט איר ארום צפון און [[צענטראלע אמעריקע]].

אויך איז דער צענטראל אמעריקע און חלקיםטיילן פון די פאראייניגטע שטאטן ווי [[פלארידא|פלאָרידא]], וואָס ווענדט זיך צום זיד פאול, אויפןאפן צו שטורמישע ווינטן, אין געוויסעןגעוויסע סעזאנססעזאנען פון יאָר [[הוראַגאַן|הוראַגאַנען]].

אויך איז א חילוק אינעם ווינטער און זומער, ווען אין די פאראייניגטע שטאטן איז זומער איז אין זידדרום אמעריקאאמעריקע ווינטער און אזוי פארקערט.

די פאראייניגטע שטאטן איז פון די רײַכסטערײכסטע קאָנטינענטן אין נאטירלעכענאטורליכע וווּנדערוואונדער, עס געפינען זיך דאָרטן בערג און טאָלן גרין פארדעקט מיט ריזיקעריזיגע וועלדער, עס זענען דאָ אין אירע גרינע ביימער וואָס בליען און שפּראצושפּראצן לויט די אָפּשאצונגען איבער צוויי טויזנט יאָר. הויכע ציכטיקעציכטיגע ווײַסעווײסע בערג שפּיצן מיט שניי א גאנץ יאָר, טרוקענע וויסטענישן וואָס באקומען נישט קיין רעגן כּמעטכמעט א גאנץ יאָר, און דאקגעןדערקעגן פייכטע נאסע געגנטן מיט שלאקרעגנס א גאנץ יאָר. עס געפינט זיך דאָרטן די גרעסטע זיסע וואסערזאמלונגען אין דער וועלט, אויך האָט זיךזי נאטירלעכענאטורליכע מינעראלן.

מחמתצוליב זײַןזײן ריזיקןריזיגן פארנעם און דער אייניקייט פון דעם גרויסן לאנד, איז זײַןזײן קלימאט פארשיידנארטיקפארשידנארטיג. אין קאליפארניע און אין דעם פלאָרידע האלב אינדזלאינזל איז דער ווינטער זייער איינגענעם, אָבער אין זומער איז זייער הייס מיט א הויכע מאס פײַכקייטפײכקייט, דאגעקןדאקעגן אינעם צפונדיקןצפונדיגן חלקטייל פונעם לאנד איז דער זומער הייס אָבער צום אויסהאלטן, אָבער דער ווינטער איז זייער א קלטערקאלטער צוליב די פראָסטיקעפראָסטיגע ווינטן וואָס קומען ארײַןארײן פונעם [[צפון פאלוס|נארד פאלוס]].

דער [[פאראייניגטע שטאטן צענזוס ביורא]] שאצט אפ די באפעלקערונג צו 316,291,000, פון זיי זענען 11.2 מיליאן אומלעגעאלעאומלעגאלע אויסלענדער. דאס איז פיר מאל אזוי פיל ווי די באפעלקערונג איז געווען אין 1900, בערך 76 מיליאן. די פאראייניגטע שטאטן איז דאס דריטע מערסטע באפעלקערטע לאנד אין דער וועלט, נאך [[כינע]] און [[אינדיע]].

אמעריקאנישע [[ענגליש]] איז די נאציאנאלע שפראך פון די פאראייניגטע שטאטן הלכהפראקטיש למעשהגערעדט. 80% פון דער באפעלקערונג רעדט נאר ענגליש אין דער היים. די צווייטע שפראך איז [[שפאניש]], וואס 12% רעדן אין דער היים. אויף דער פעדעראלער ניווא איז נישט פאראן קיין אפיציעלע שפראך, אבער אין 28 שטאטן איז ענגלידענגליש די אפיציעלע שפראך. אין [[האווייהאוואי]] זענען ענגליש און [[האוואיש]] די אפיציעלע שפראכן.

[[ארבעטלאזיקײט]] און [[אינפלאציע]] זענען גאנץ נידעריקנידעריג.

די ערד אין די פאראייניגטע שטאטן איז אין מערהייט זייער גוט צום בארבעטן, די בעסטע ערד איז אין דעם צענטראלן חלק וואס באקומט ריזיגע קאוואנטום פון דעם [[מיסיסיפי טייך]], אלס רעזולטאט ווערט די פאראייניגטע שטאטן גערעכנט צו זיין איינע פון ענטוויקילסטערדי אנטוויקלסטע לענדער אין לאנד ווירטשאפן און אויך אין האדעווען שאף און רינדער.

עס שטעלט נישט בלויז צו פאר אייגענע געברויכן, נאר עס פארבלייבט איהראיר גענוגאיבער איבערגיגענוג צו עקספארטירן צו אנדערע מדינות.

עס געפינט זיך אין די פאראייניגטע שטאטן פארצווייגסטעפארצווייגטע אינדרוסטריעס וואס זענען פון די ענטוויקעלסטעאנטוויקלסטע אין דער וועלט. אין די לעצטערלעצטע הונדערט יאר איז זי פארוואנדלט געווארן אלס איינע פון די רייכסטע אינדוסטריעלע לענדער פון דער וועלט.

=== איינקומפטאיינקונפט ===

די מעדיאןדורכשניטליכע יערלעכעיערליכע הכנסהאיינקונפט צופאר א הויזגעזינד ריכטיקריכטיג פאר 2005 איז 46,326 דאלאר, אבער מיט וועזנטלעכע אונטערשיידן צווישן די שטאטן. למשל, ווען די יערלעכעיערליכע הכנסהאיינקונפט אין [[ניו דזשערסי]] איז געווען $60,246, איז זי אין [[מיסיסיפי]] איז זי געווען $34,396. די מעדיאןדורכשניטליכע יערלעכעיערליכע הכנסהאיינקונפט פאר א מענטש איז געווען $25,036.

צווישן די ראסן זעט מען אן אפשטאנד אין דער הכנסהאיינקונפט פון אפריקאנעראפריקאנע אפשטאמיקעאפשטאמיגע און היספאנישע (מערסטנס מעקסיקאנער) אנגעשטעלטע קעגן אייראפעישע און אזיאטישע (מערסטנס פון דעם ווייטן מזרח). די דורכשניטלעכעדורכשניטליכע הכנסהאיינקונפט פאר א הויזגעזינד מיט אן אזיאטישן ראש משפחהפאמיליע איז די גרעסטע, $57,518, פאר ווייסע $48,977 און פאר אפריקאנער $30,134.

די הכנסהאיינקונפט אפשטאנדן אין די פאראייניגטע שטאטן זענען פון די גרעסטע אין דער אנטוויקלטער וועלט. אין 2006 האט דער העכסטער צענטל פארדינט 16 מאל מער ווי דער נידריקסטערנידריגסטער צענטל.

דער מעדיאנער נעטאווערטנעט ווערט (median net wealth) אין 2004 איז געווען $93,100 פאר א הויזגעזינד. דאס העכסטע פערטל איז געווען $422,400 פאר א הויזגעזינד (אחוץ דעם עיקר וואוינארט).

די פאראייניגטע שטאטן איז א פירער אין וויסנשאפטלעכערוויסנשאפטליכער פארשונג זײַטזײט דעם סוף פונעם 19טן יארהונדערט. אין 1876 האט [[אלעקסאנדער גרעהעם בעל]] באקומען דעם ערשטן אמעריקאנישן [[פאטענט]] פארן [[טעלעפאן]]. [[טאמעס עדיסאן|טאמעס עדיסאנס]] לאבאראטאריע האט אנטוויקלט דעם [[פאנאגראף]], דעם ערשטן עלעקטרישן לאמפ, און דעם ערשטן [[קינעטאסקאפ|פילם קאמערע]]. [[ניקאלא טעסלא]] האט פיאנירט [[בייטשטראם]] און [[ראדיא]]. די אויטאמאביל פירמע פון [[הענרי פארד]] האט געמאכט פאפולער די [[מאנטאזש-ליניע]]. אין 1903 האבן די [[רייט ברידער]] געמאכט די ערשטע קאנטראלירטע פלי.

אמעריקע איז די עלטסטע [[פעדעראציע]] צווישן היינטיקעהיינטיגע לענדער. עס איז א [[קאנסטיטוציאנעלע רעפובליק]] און א [[רעפרעזאנטיווע דעמאקראטיע]].

די רעגירונג ביישטייט פון דריי פליגלען: די לעגיסלאטור (קאנגרעס), דער עקזעקוטיוו און די געריכטיקעגעריכטליכע מאכט.

'''די געזעץ געבער''' וואס איז דער קאנגרעס וועלכע אנטהאלט צוויי הייזער דער סענאט וואס איז דער אויבערשטער הויז, און דער קאנגרעס וואס איז דער אינטישטעראינטערשטער הויז. זיי ווערן אויך גערופען די לעגיסלאטארן.

יעדער שטאט שיקט צום סענאט צוויי סענאטארן, וועלכע דינען אין אמט זעקס יאר, דער קאנגרעס ביישטייט פון קרוב צו פיהרפיר הונדערט און פופציג פארשטייער, דאס איז אזוי אויסגעשטעלט אז יעדע פינעף הונדערט טויזנט מאן שיקן איין קאנגרעס מאן אדער קאנגרעס פרוי צום פארלעמענטפארלאמענט. די וואלן פאר די קאנגרעס קומט פאר יעדע צוויי יאר, זייער הויפט קווארטיערהויפטקווארטיר איז אין דעם קעפיטאל בילדונגגעביידע וואס געפינט זיך אין וואשינגטאן די. סי.

נאך דעם וואס דער געזעץ געבער פירן דורך א געזעץ קומט אריין דער פרעזידענט מיט זיינע פופצן מיניסטאריןמיניסטארן. זיי זענען '''די אויספירער''' וואס ווערן גערופן די עקזעקוטיווע ארעם, זייער תפקידאויפגאבע איז אויסצופירן אלץ וואס דער קאנגרעס האט באשטמיטבאשטימט. זיי פירן אן די טאג טעגליכע ווירטשאפט אין דער פעדעראלער רעגירונג, ס'ווערט אנגערופן ביים המון עם גאווערמענט, דאס עקזעקיוטיווכעקזעקיוטיוו פליגל קען נישט איינפירן נייע געזעצן (דאס איז די ארבעט פון דעם ערשטןפליגלערשטן פליגל די געזעץ געברגעבער) און אויך נישט טוישן וואס דאס איז די ארבעט פון יורידיקציעיורידיסקוציע, דאס עקזעקיוטיווע פליגל איז געמאכט געווארן בלויז אויספירן וואס מען פון פריער באשטימט, די אנפירער איז אלעמאל דער פרעזידענט, דאס איז א ליסטע פון אלע דעפארטמענטן:

1. (State), אויסערן אינטערעסן געגרינדעט 1789, באשיצן ציווילע אין נישט ציווילע פאסיזשירןפאסאזשירן, דיפלאמאטישע באציאונגען

3. (Defense), באשיצן, געגרינדעט 1947, זעיןזען אז נאצינאלענאציאנאלע און מילטערישע זיכערהייט זאל קלאפן (די פענטאגאן איז אין זייער באזיץ)

4. (Justice), געזעצליך, געגרינדעט 1870, זעיןזען אז אלעס זאל ווערוווערן געטועהןגעטון געזעצליך ווי למשל האלטן א אויג אויף אלקאהאל, באוואבעןבאווערבן עדים. און טראספארטאציע פאר יוריקדיציעיורידיציע צוועקן ווי למשל פריזענע'ס,

7. (Commerce), האנדעלהאנדל, געגרינדעט 1903, די עקאנאמיעקאנאמיע וואוקס, אלטערנאטיווע ארבייט'ס פלעצער, האנדל מיט דער וועלט

12. (Energy), ברענשטאף, געגרינדעט 1977, נוקראלענוקלעארע וואפעןוואפן אין רעאקטאר, אלעס ארום ברענשטאף,

13. (Education), דערציונגדערציאונג, געגרינדעט 1979, ארבעט פאר דערציונגסדערציאונגס אינטערעסן

14. (Veterans Affairs), וועטעראנען אינטערעסן, געגרינדעט 1988, גיט אכטונג פוןאויף די וועטעראנען

15. (Homeland Security), היימלאנד זיכערהייט, געגרינדעט 2002, אפהיטעןאפהיטן פון נאטירלעכענאטורליכע אדער טעראריסטישע געשעענישן

נאך דעם קומט אריין '''דער געריכט''', זייער תפקידאויפגאבע איז צו זען אז די געזעצן וואס מען האט באשטימט זאלן ווערן איינגעהאלטן פונקט ווי מען האט זיי באשטימט, און ווער עס איז עובר דערויף זאל ווערן באשטראפט.

אמעריקע באשטייט פון פופציקפופציג שטאטן, דאס הייסט כאטש אין פאקט איז זי איין גרויסע מדינה, איז זי אבער צוזאמענגעשטעלט און פאראייניקטפאראייניגט פון פופציקפופציג לענדער, אכט און פערציקפערציג פון זיי געפינט זיך זייט ביי זייט אין צענטער פון נארדצפון אמעריקע, די אנדערע צוויי לענדער זענען אלאסקע און האוואי. וואס קאנאדע און דער [[פאציפישער אקעאן]] טיילט זיי אפ פון זייער היימלאנד.

ווי געזאגט איז ביים אנהייב געווען בלויז דרייצעןדרייצן שטעטשטאטן, מיט דער צייט זענען צוגעשטאנען נאך מדינות, אין הונדערט צוואצניקצוואנציג יאר נאך איר גרינדונג האט זי געציילט אכט און פערציקפערציג לענדער. אין יאר תשי"ט איז צוגעקומען דער שטאט אלאסקע, און א יאר דערנאך דער פופציקסטערפופציגסטער שטאט האוואי.

די הערשאפט אין די פאראייניגטע שטאטן איז אינטערעסאנט, יעדער איינער פון די פופציקפופציג שטאטן האט אאן אייגענעם גובערנאטאר, אן אייגענע געזעץ הויז, און אייגענע געריכט הייזער, וועלכע פירן אן די אינערליכע אנגעלעגנהייטן פון זייער שטאט, ווי דערציאונג, פארקער. דאגעגן די אויסערלעכע פאליטיק און נאציאנאלע זיכערהייט זענען אונטער דער צענטראלער פעדעראלער רעגירונג וואס איר זיץ געפינט זיך אין דער הויפטשטאט, [[וואשינגטאן די סי]].

=== די פופציקפופציג שטאטן ===

די ערשטע יידישע אימיגראנטן זענען געקומען קיין אמעריקע פון [[אייראפע|אייראפּע]], הויפּטזאכליךהויפּטזעכליך שפּאנישע און פּאָרטוגעזישע יידן, וואָס זענען אנטלאָפן פון דער [[אינקוויזיציע]] איןצו דער נײַערנײער וועלט. יאָרן שפּעטער, ווען עס זענען פאָרגעקומען רדיפות אין [[דייטשלאנד]] און אין [[רוסלאנד]] קעגן יידן, די באוווּסטעבאוואוסטע פאָגראָמען, האָט זיך פארשטארקט דער אימיגראציע שטראָם פון דאָרט צו קומען איןצו די פאראייניגטע שטאטן.

נאָך דער [[צווייטן וועלט קריג|צווייטער וועלט–מלחמה]] זענען פיל געראטעוועטע פון די נאצישע אקופּירטע לענדער געקועמןגעקומען איןצו די פאראייניגטע שטאטן, און האָבן איבערגעבויעט און אויפגעלעבט פון דאָס נײַדאסנײ די פארניכטעטע יידישע געמיינדעס פון זייער אלטער היים. מען האָט אויפגעשטעלט בליענדיקעבליענדיגע יידישע געמיינדעס בתי מדרשים, ישיבות, כוללים, חסידישע הויפן, ליטווישע ישיבות, מיידל שולעס און תלמיד תורה'ס, עס ווירבלט יידישקייט אויפן העכסטן גראד.

היינט צו טאָג געפינט זיך דער גרעסטער יידישער יישוב אין די פאראייניגטע שטאטן, עס איז נישט דאָ קיין שטאַט, וווּוואו עס וווינעןוואוינען נישט אין איר קיין יידן. אָבער דאָס רוב פרומע יידן זענען קאָנצטעטריעטקאָנצטעטרירט אין די גרויסע שטעט ווי ניו יאָרק, ניו דזשערסי, לאָס אנדזשעלס, אין אלגעמיינעםאלגעמיין זענען די יידן גלײַכבארעכטיקטגלײכבארעכטיגט ווי די איבעריקעאיבעריגע באפעלקערונג, פיל גרויסע יידישע קהילות עקסזיסטירןעקזיסטירן אין לאנד. א סךאסאך פון זיי פירן זייערע קינדער און אייניקלעך אויף די אלטע וועגן גענוי ווי אונדזערעזייערע זיידעס האָבן זיך געפירט פאר הונדערטער יָארןיארן. אויך זענען די אמעריקאנער ײַידןײדן באוווּּסטבאוואוסט איבעראל פוןפאר זייער מיטלייד און הילף פאר יעדן נויטבאדערפיקןנויטבאדערפיגן.