אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "פאראייניגטע קעניגרייך"

אינהאַלט אויסגעמעקט אינהאַלט צוגעלייגט
מ New PM
אין תקציר עריכה
שורה 29:
| באמערקונגען =
}}
'''דאס פאראייניגטעפאראייניקטע קעניגרייך פון גרױסבריטאַניע און צפון אירלאנד''' ({{שפראך-en|United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland}}), אפט גערופן אין קורצן דאס '''פאראייניגטעפאראייניקטע קעניגרייך''' (''United Kingdom'') ,איז א קאנסטיטוציאנאלע מאנארכיע אין צפון-מערב אייראפע.
 
[[גרויסבריטאניע]] איז דער גרעסטער [[אינזל]] פון דעם געזעמל פון אינזלען, אדער [[ארכיפעלאג]], באקאנט אלס די בריטישע אינזלען. [[ענגלאנד]] איז די גרעסטע און מערסט באקאנטע אפטיילונג פון דעם אינזל פון גרויס בריטאניע, אויפנעמענדיג די [[דרום]] און [[מזרח]]. [[וויילס]] איז אויף [[מערב]] און [[סקאטלאנד]] אויף [[צפון]]. [[צפון אירלאנד]] געפינט זיך ביים צפון-מזרח ווינקל פון [[אירלאנד]], די צווייט גרעסטע אינזל אין די בריטישע אינזלען. די [[הויפטשטאט]] פון די [[פאראייניגטע קעניגרייך|פאראייניקטע קעניגרייך]] איז [[לאנדאן]] וועלכע געפינט זיך מער צו דרום-מזרח פון ענגלאנד.
 
דאס פאראייניגטעפאראייניקטע קעניגרייך האט א גוטע עקאנאמיע, א סאפיסטיקירטע טעכנאלאגיע, און צום וויכטיקסטן איז עס א לאנד פון שלום און פרייהייט. בכלל ווערט עס פאררעכנט אלס הויך סטאנדארט לאנד צו וווינען.
 
א סך לענדער פון דער וועלט זענען אין די פארגאנגענהייט באאיינפלוסט געווארן פון דער בריטישער געשיכטע און קולטור. מיט יעדן פארבייגייענדיקן יאר ווערט ענגליש נענטער און נענטער צו ווערן דער וועלטס שפראך פאר געלערנטע מענטשן אזויווי לאטיין איז אמאל געווען. די סיבה דערפון איז די שטארקע פארשפרייטונג פון דער בריטישער אימפעריע אין די פארגאנגענע דריי דורות. אין אנהייב פון די 1900ער יארן (ווערט גערופן מיטן נאמען "דער 20סטער יארהונדערט") איז א דריטל פון דער וועלטס באפעלקערונג און א דריטל פון דער וועלטס לאנד אויבערפלאך געווען קאנטראלירט אין עפעס א וועג דורכן פאראייניקטן קעניגרייך. א סך לענדער האבן באקומען זעק מיט אימיגראנטן און זענען אנטוויקלט געווארן, ווי מען פלעגט עס דעמאלט רופן, אין טעכטער לענדער. די קאלאניעס (יישובים) האבן זיך עווענטועל פארמירט אייגענע רעגירונגן און זיך פארזעלבסשטענדיקט אלס דאמיניעס (ממשלות). למשל קאנאדע, אויסטראליע, און ניו זילאנד האבן פונקט אזא צושטאנד באקומען.
שורה 40:
 
== נאמען ==
מען קען פארקירצן דעם נאמען '''פאראייניגטעפאראייניקטע קעניגרייך פון גרױסבריטאַניע און צפון אירלאנד''' צו '''פאראייניגטעפאראייניקטע קעניגרייך''', אויף ענגליש אויך '''UK'''. אמאל זאגט מען אויך '''בריטאניע''' פארן לאנד, אבער מען דארף זיין פארזיכטיג ווייל מען זאגט אויך "בריטאניע" פארן אינזל "[[גרויסבריטאניע]]".
 
צו זאגן "ענגלאנד" אלס דער שם הכולל איז זיכער נישט ריכטיק, ווייל ענגלאנד איז פאקטיש נישט מער ווי א טייל פון גרויסבריטאניע. ס'איז ריכטיק צו רופן די איינוווינער פונעם פאראייניגטןפאראייניקטן קעניגרייך "בריטישע". הגם מענטשן פון ענגלאנד קען מען אויך רופן ענגלישע, מענטשן פון סקאטלענד סקאטישע, און מענטשן פון וויילז וועלשישע.
 
== היסטאריע ==
{{אנווייז צום הויפט ארטיקל|היסטאריע פונעם פאראייניגטן קעניגרייך}}
זייט דעם [[9טער י"ה|9טן יארהונדערט]] זענען געווען [[ענגלאנד]] און [[שאטלאנד]] צוויי באזונדערן נישט-אפהענגיג קעניגרייכן. די פרינציפאליטעט פון [[וויילז]] איז געווארן א טייל פון ענגלאנד אין 1284.
אין 1707 זענען ענגלאנד און שאטלאנד, וואס האט אויף זיי געהערשט דער זעלבער קעניג, פאראייניגט געווארן אין דעם '''פאראייניגטן קעניגרייך פון בריטאניע'''. אין 1801 איז אירלאנד אריין אין דער מדינה, וואס הייסט '''דאס פאראייניגטעפאראייניקטע קעניגרייך פון בריטאניע און אירלאנד'''. אין 1922 איז רוב פון אירלאנד געווארן א באזונדערע מדינה, איבעלאזנדיג 6 פראווינצן פון אולסטער צוזאמען מיט בריטאניע. די שטאַט האט אויפגענומען איר היינטיגן נאמען אין 1927.
 
 
שורה 83:
 
== באפעלקערונג ==
מען נעמט א צענזוס פונעם גאנצן פאראייניגטןפאראייניקטן קעניגרייך יעדע צען יאר.{{הערה|{{cite web |archiveurl= http://web.archive.org/web/20110604093106/http://www.statistics.gov.uk/geography/census_geog.asp |url= http://www.statistics.gov.uk/geography/census_geog.asp |title=Census Geography |publisher=Office for National Statistics |archivedate=4 June 2011 |date=30 October 2007 |accessdate={{ר}}14טן אפריל 2012 |deadurl=yes}}}} אין דעם [[פאראייניגטע קעניגרייך צענזוס 2011|2011 צענזוס]] איז די סה"כ באפעלקערונג פונעם פאראיינגטן קעניגרייך געווען 63,181,775.{{הערה|שם="2011census"|{{cite web |url= http://www.ons.gov.uk/ons/dcp171778_292378.pdf |title=2011 Census: Population Estimates for the United Kingdom |publisher=Office for National Statistics |archivedate= |date={{ר}}27סטן מערץ 2011 |accessdate={{ר}}18טן דעצעמבער 2012 }}}} זי איז די דריטע גרעסטע אינעם אייראפעאישן פארבאנד, די פינפטע גרעסטע אין דער קאמאנוועלט און די 21סטע גרעסטע אין דער וועלט.{{הערה|שם="pop2010"|{{cite web |url= http://www.ons.gov.uk/ons/rel/pop-estimate/population-estimates-for-uk--england-and-wales--scotland-and-northern-ireland/mid-2010-population-estimates/annual-mid-year-population-estimates--2010.pdf |title= Annual Mid-year Population Estimates, 2010 |publisher=[[Office for National Statistics]] |year=2011 |accessdate=14 April 2012}}}} צווישן 2001 און 2011 האט די באפעלקערונג פארמערט מיט א דורכשנילעכער יערלעכער ראטע פון אומגעפער 0.7 פראצענט.{{הערה|שם="2011census"}} צום פארגלייך איז די ראטע געווען 0.3 פראצענט א יאר פון 1991 ביז 2001 און 0.2 פראצענט אינעם צענדליקער 1981 ביז 1991.{{הערה|שם="pop2010"}} דער 2011 צענזוס האט באשטעטיקט אז די פראפארציע פון מענטשן עלטער פון 65 האט זיך געמער דרייפאך (פון 5 צו 16 פראצענט).{{הערה|שם="2011census"}}
 
ענגלאדס באפעלקערונג אין 2011 איז געווען 53 מיליאן.{{הערה|שם="2011 UK censuses"|{{cite web |url= http://www.ons.gov.uk/ons/guide-method/census/2011/uk-census/index.html |title = 2011 UK censuses |publisher=Office for National Statistics |accessdate =18 December 2012}}}} עס איז איינע פון די מערסט געדעכסט באפעלקערטע לענדער אין דער וועלט, מיט 383 מענטשן אין איין קוואדראט ק"מ אין 2003,{{הערה|שם=2003density|{{cite press release |archiveurl= http://web.archive.org/web/20040722014729/http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=760 |url= http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=760 |title=Population: UK population grows to 59.6 million |date=24 June 2004 |publisher=Office for National Statistics |accessdate={{ר}}14טן אפריל 2012|archivedate={{ר}}22סטן יולי 2004}}}} מיט דער גרעסטע קאנצענטראציע אין לאנדאן און דעם דרום־מזרח.{{הערה|{{cite news |title=England is most crowded country in Europe |url= http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/politics/2967374/England-is-most-crowded-country-in-Europe.html |newspaper=The Daily Telegraph |accessdate={{ר}}5טן סעפטעמבער 2009| location=London |first=Urmee |last=Khan |date=16 September 2008}} {{subscription required}}}} דער 2011 צענזוס ווייזט סקאטלאנדס באפעלקערונג צו 5.3 מיליאן,{{הערה|{{cite web |title=Scotland's population at record high |url=http://www.guardian.co.uk/uk/2012/dec/17/scotland-population-record-high?INTCMP=SRCH|newspaper=The Guardian |accessdate={{ר}}18טן דעצעמבער 2012| location=London |date=17 December 2012}}}} וויילס צו 3.06 מיליאן און צפון אירלאנד צו 1.81 מיליאן.{{הערה|שם="2011 UK censuses"}} די באפעלקערונג פון ענגלאנד האט געוואקסן גיכער ווי אלע לענדער אינעם פאראייניגטן קעניגרייל אין דער תקופה פון 2001 ביז 2011, מיט א פארמערונג פון 7.9%.
שורה 113:
די אפהענגיקע [[אינזל]]ען פירן אן מיט אייגענע רעגירונגן וועלכע ווערן אויסדערוועלט דורך די קעניגן פון בריטאניע. די קליינע רעגירונגן זענען פאראנטווארטליך פאר די געשעענישן אויף די אינזלען און אויף איר עקענאמיע. יעדע פון די טעריטאריעס פארמאגט א מיניסטער אין די בריטישע פארלימענט וועלכע פארטרעט איר. במשך די יארן זענען אסאך פון די אינזלען צוריקגעגאנגען צו זייערע ארגינעלע באלעבאטים. צום ביישפיל, האנג קאנג איז געווען צווישן די דעפענדענט אינזלען און האט זיך שפעטער צוריקגעקערט צו [[כינע]] אין 1997 נאכדעם וואס בריטאניעס ארענדע איז אויסגעלאפן.
 
== נאטורליכענאטירלעכע ראיאנען און טאפאגראפיע ==
 
די אינזלען פון גרויסבריטאניע קען צוטיילט ווערן אויף צוויי הויפט נאטורליכע ראיאנען – די הויכלאנד זאנע און די נידריגלאנד זאנע. די הויכלאנד זאנע איז פיל מיט הויכע בערג און מאונטענס אויף צפון און מערב. די נידריגלאנד זאנע באשטייט מיינסטענס פון פשוטע אויבערפלאך אן קיין שום באזונדערע דעקארירונג. די זאנעס לויפן אויף אן אויסגעטראכטע ליניע, לויפנדיג אריין אין ענגלאנד פון די וואסער ביים דרום-מערב ברעג ביז צום וואסער ביים צפון-מזרח ברעג.
שורה 133:
וויילז באשטייט פון נאך העכערע מאונטענס דערגרייכענדיג ביז איבער 3,500 פיס (איבער טויזענט מעטער) הויך. אין ענדע דרום וויילז איז שוין די ערד יא נידריג און קען אסאך מאל גערופן ווערן א טייל פון די נידריגלאנד זאנע. די דרום טייל איז געבענטשט מיט קוילן פעלדער וועלכע איז דער הויפט אינדוסטרי פון וויילז.
 
=== די נידריגלאנדנידעריקלאנד זאנע ===
אין גענעראל באשטיייט די נידריגלאנד זאנע פון גוטע ערד וואס ווערט אנגערופן פלעינס (פשוט'ע ערד), כוואליע'דיגע פלאך און ברייטע שטחים פון כמעט אייניג מיט'ן ים פלאך. עס באקומט אסאך ווייניגער רעגן און מער זון ווי די הויכלאנד זאנע (נאך אלץ אסאך מער רעגן ווי אנדערע לענדער) און די זאמד איז פרוכטפערדיג. רוב שטח פון די נידריגלאנד זאנע איז נישט העכער ווי 500 פיס (150 מעטער) פונעם ים פלאך און אירע בערג דערגרייכן א מאקסימום פון 1,000 פיס (300 מעטער) הויך.
די נידריגלאנד זאנע איז געדיכט באוואוינט נאך פון טויזנטער יארן צוריק. דאס גרעסטע טייל פון בריטענ'ס באפעלקערונג וואוינט צינופגעקוועטשט אין די נידריגלאנד זאנע וואס דעקט רוב ענגלאנד. די מעטראפאליס פון לאנדאן און אלע גרויסע באקאנטע ענגלישע שטעט געפינען זיך אין די נידריגלאנד זאנע.
שורה 260:
טייל בריטישע ערפינדער זענען אויך באקאנט געווארן ווען זיי האבן אויסגעפינען לעזונגן צו זייערע אייגענע פראבלעמען. באוואוסט איז סטעפאן האקינג וועלכער האט אויסגעטראטן די וועג פאר אלע שפעטערע טעראפיסטן פאר טויבע און שטימע. זייענדיג א טויבער און שטימער האט האקינג איינגעלייגט וועלטן צו קענען קאמוניקירן מיט מענטשן און ער האט וואונדערליך מצליח געווען נאכ'ן אויפשטעלן און ספעציליזירן א שטאב מיט דאקטוירים פאר דעם צוועק.
 
== עקאנאמיעעקאנאמיק ==
{{מוסטער:אנווייז צום הויפט ארטיקל |עקאנאמיע פון דעם פאראייניגטן קעניגרייך}}
 
 
[[לאנדאן]] איז א הויפט צענטער פון אינטערנאציאנלן געשעפט און האנדל און איז דער פירער פון די דריי קאמאנדע צענטערס פון דער [[גלאבאלע עקאנאמיע|גלאבאלער עקאנאמיעעקאנאמיק]] (צוזאמען מיט [[ניו יארק]] און [[טאקיא]]).<ref>{{cite book|id=ISBN 0-691-07063-6|author=[[Saskia Sassen|Sassen, Saskia]]|title=The Global City: New York, London, Tokyo|year=2001|publisher=Princeton University Press|edition=2nd edition}}</ref> שוין העכער פון פינף און צוואנציג יאר, האט די בריטישע עקאנאמיע זיך געפירט לויט די פרינציפן פון ליבעראליזאציע, דער [[פרייער מארק]], און נידעריגע שטייערן און רעגולירן. גערעכנט לויט די קורסן האט דאס פאראייניגטע קעניגרייך די פינפטע גרעסטע עקאנאמיע אין דער וועלט,<ref>{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2006/01/data/dbcoutm.cfm?SD=2005&ED=2005&R1=1&R2=1&CS=3&SS=2&OS=C&DD=0&OUT=1&C=512-941-914-446-612-666-614-672-311-946-213-137-911-962-193-674-122-676-912-548-313-556-419-678-513-181-316-682-913-684-124-273-339-921-638-948-514-686-218-688-963-518-616-728-223-558-516-138-918-353-748-196-618-278-522-692-622-694-156-142-624-449-626-564-628-283-228-853-924-288-233-293-632-566-636-964-634-182-238-453-662-968-960-922-423-714-935-862-128-716-611-456-321-722-243-965-248-718-469-724-253-576-642-936-643-961-939-813-644-199-819-184-172-524-132-361-646-362-648-364-915-732-134-366-652-734-174-144-328-146-258-463-656-528-654-923-336-738-263-578-268-537-532-742-944-866-176-369-534-744-536-186-429-925-178-746-436-926-136-466-343-112-158-111-439-298-916-927-664-846-826-299-542-582-443-474-917-754-544-698&S=NGDPD&CMP=0&x=31&y=8 |title=Report for Selected Countries and Subjects |publisher=International Monetary Fund |date=2005 |accessdate=2006-05-15}}</ref> און די צווייטע גרעסטע אין אייראפע (נאך [[דייטשלאנד]]).
 
די [[אינדוסטריעלע רעוואלוציע]] האט אנגעהויבן אין ענגלאנד, צוערשט אין די שווערע אינדוסטריען למשל [[בויען שיפן]], [[גרעבן קוילן]], פראדוקציע פון [[שטאל]], און [[טעקסטיל]]. די בריטישע אימפעריע האט געשאפן אן אויסלענדישן מארק פאר בריטישע פראדוקטן, וועגן דעם האט דאס פאראייניגטע קעניגרייך באהערשט אינטערנאציאנאלן מסחר אין דעם 19טן יארהונדערט.
שורה 337:
אין סקאטלאנד זענען 32 ראט געגנט מיט א גרויסער וואריאציע אין שטח און באפעלקערונג. די שטעט [[עדינבורג]], [[גלאזגא]], [[אבערדין]] און [[דאנדי]] זענען באזונדער ראט געגנטן.
 
== פארטיידיקונג ==
== פארטיידיגונג ==
 
מיט הונדערט יאר צוריק האט בריטאניע געהאט די שטערקסטע מיליטערישע קראפט אין די וועלט, ספעציעל אויפ'ן וואסער. איר שטארקע מיליטער האט איר געהאלפן אכט געבן אויף איר פארברייטערע אימפעריע. היינט איז זי מער נישט קיין אויסערגעווענליכע מיליטער, ספעציעל זינט די ענדע פון די קאלטע קריג. פארט איז בריטאניע היינט איינע פון די געציילטע לענדער וואס פארמאגן אפיציעל נוקלעארע וואפן. איר ארמיי, נעיווי, און עיר-פארס זענען טאקע ווייניגער אין צאל ווי אמאל אבער זענען גאר גוט טרענירט. זיי זענען פארנטווארטלעך צו היטן בריטאניע מיט אירע ארומיגע טעריטאריעס.
שורה 361:
דער קעניגלעכער לופטפלאט פארמאגט היינט 40 סקוואדראנס (א צונאמען פאר עיר פארס יוניטס. צוויי אדער מער יוניטס פון א געוויסע סארט פליגער ווערט אנגערופן א סקוואדראן). דער קעניגלעכער לופטפלאט האט גרייט 100 פליגער און 40 העליקאפטערס צו יעדע צייט פאר נאטא'ס אפעראציעס.
 
== אידןיידן אינעם פאראייניגטןפאראייניקטן קעניגרייך (היסטאריע) ==
בריטענ'סבריטאניעס ערשטע אידןיידן זענען געקומען פון צפון פראנקרייך אזוי פרי ווי אין 006' נאכדעם וואס פראנקרייך האט אונטערגענומען עטליכע נייע האנדל פאליסיס און האט געשטופט אסאךא סך רייכע ביזנעס לייט, צווישן דעם צענדליגער אידןיידן, זיי זאלן זיך אריבערציען קיין ענגלאנד צו אויסברייטערן זייערע ביזנעסער און אזוי ארום פארברייטערן דאס האנדל צווישן ענגלאנד און פראנקרייך.
דידאס ביסל אידןיידן האבן זיך נישט שטארק געמערט און האבן געהאט שוועריקייטן מיט זייערע שכנים וועלכע האבן זיי נישט געוואלט אנארקענען און האבן זיי אויסגעטיילט נישט ווייניג צרות. אין א משך פון צוויי הונדערט יאר איז די אידישעיידישע באפעלקערונג געוואקסן צו נישט מער ווי 4,000. מערערע אומפארצייכנטע בלוט בלבולים זענען ארויפגעלייגט געווארן אויף די אידישעיידישע איינוואוינער ביז אין 290' ווען דער דעמאלטדיגער קעניג עדווערד דער ערשטער האט זיך געלאזט איבעררעדן און פארטריבן די גאנצע אידישעיידישע באפעלקערונג.
פאר א לאנגע צייט ווייסט מען נישט פון קיין שום אידייד וואס האט געוואוינט אין בריטאניע ביז פאר בערך דריי הונדערט יאר צוריק ווען מאסן אידישעיידישע פאמיליעס האבן זיך אריבערגעצויגן קיין בריטאניע פון פראנקרייך, שפאניע, און פארטוגאל. די אידןיידן האבן אין אנפאנג געהאט היבש שווערע צייטן ביז די צייטן פון די אינערליכע געפעכטן צווישן די מאנארכיע און די פארלאמענט האט אויפגעפלאמט צו א קריג און די פארלאמענט האט איבערגענומען דאס פירערשאפט מיט אליוויראליווער קראמוועל אלס פרעמיער מיניסטער. קראמוועל האט געגעבן די אידישעיידישע געמיינדע אפיציעלע אנארקענונג און אלע רעכטן.
די ערשטע אידישע קהלות אין בריטאניע זענען געווען ספרדים וועלכע זענען געקומען פון האלאנד. אביסל אשכנזים זענען אויך געקומען פון דייטשלאנד אבער זענען געווען קלענערע גרופעס. אינעם 18טן יאָרהונדערט האבן אנגעהויבן שטראמען אשכנז'ישע אידןיידן פון גאנץ אייראפע. די אשכנזים און ספרדים האבן אין יענע יארן צוזאמען אויפגעשטעלט אן אפיציעלע אידישע באורד אין די רעגירונג וועלכע האט זיך גערופן די "באורד אף דעפיוטיס אף בריטיש דזשאוס". דער ערשטער אידישעריידישער פאליטישן אין בריטאניע איז געווען ליאנעל די ראטשילד וועלכער האט געוואונען א זיץ אין די הויז אף קאמאנס נאכדעם וואס ער האט אסאךא סך צוגעהאלפן צו די אינדוסטריעל דעוועלאפמענט.
די גרעסטע אידישעיידישע אימיגראציע קיין בריטאניע איז געווען צווישן די יארן פון 881' און 914'. מען שאצט אז די אידישעיידישע באפעלקערונג איז געשטיגן אין די עטליכעעטלעכע יאר פון 65,000 צו 300,000. אלע אידישעיידישע אימיגראנטן האבן געפינען היימען אין די אינערליכע שטעט ווי גלעסגאו, ליעדס, ליווערפול, מאנטשעסטער, און לאנדאן. דאס גרינדונג פון ציוניזם האט אין די צייטן בעפאר די וועלט קריג געברענגט נאך טויזנטער אידןיידן קיין בריטאניע פון ווי מען האט פלאנירט און עווענטועל זיך געלאזט צו די פאלעסטינער שטחים און אויפגעשטעלט די אזוי גערופענע אידישעיידישע מדינה (ליידער).
עס וואוינעןוווינען היינט צו טאג אין בריטאניע א געשאצטע 400,000 אידן פון דעם א שיינע צאל שותמ"צ. די אידןיידן וואוינעןוווינען אין כמעטכּמעט אלע שטעט אין ענגלאנד און אויך אין סקאטלענד, וועילס, און צפון אירלאנד. עס זענען אויך פאראן אידןיידן אויף די ארומיגעארומיקע בריטישע אינזלעןאינדזלען, רוב פון זיי אויף די טשאנעל אינזלעןאינדזלען וועלכע זענען נאנט צו ענגלאנד.