אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "ייד"

אינהאַלט אויסגעמעקט אינהאַלט צוגעלייגט
אין תקציר עריכה
שורה 3:
 
'''איד''' אדער ''ייד און יוד'' (ביי א פרוי '''אידענע''' אדער יידענע און יודענע) איז דער מענטש וואס געהערט צו דעם יידישן [[פאָלק]].
 
== אידישע פאלק ==
עס איז מענטשן - ארויס פון פילע אומצאליגע ענדלאזע טריליאנען וועלטן, מיליאנען באשעפענישן, ביליאנען [[גוי]]ם - וואָס ווערן אַריין געבוירן אין דעם קליינעם אבער גאר וויכטיגן אידישן פאָלק, אָדער זענען זיך מגייר, אָנצונמען דעם אידישן [[אמונה|גלויבן]], און זענען אויטאַמאַטיש [[קנעכט]] וואָס זענען אויסדערוועלט ביים [[באַשעפער]] פון דער וועלט אלס זיין הייליג פאלק אידן, און זענען פאַרפליכטעט מיט [[תורה]] און אירע [[תרי"ג מצוות]].
 
איבער 165 מאל ווערט אין דער תורה דערמאנט אז גאט איז דער גאט פון אידן - אין צוגאב צו פילע מאל וואס ער ווערט דערמאנט אלס דער גאט פון יעקב, אדער די גאט פון דיינע עלעטערן.
 
{{דיק|הֵן לַיהוָה אֱלֹהֶיךָ, הַשָּׁמַיִם וּשְׁמֵי הַשָּׁמָיִם, הָאָרֶץ, וְכָל-אֲשֶׁר-בָּהּ. רַק בַּאֲבֹתֶיךָ חָשַׁק יְהוָה, לְאַהֲבָה אוֹתָם; וַיִּבְחַר בְּזַרְעָם אַחֲרֵיהֶם, בָּכֶם מִכָּל-הָעַמִּים--כַּיּוֹם הַזֶּה|([[ספר דברים|דברים]] י')}}
לויט די פסוקים ערקלערט [[גאט]], אז פון צווישן אלע גרויסע אנטוויקלונגען פון באשעפעניש, זענען אונזער עלטערן דאס מערסטע באליבט, און זייערע קינדער נאך זיי פאר שטענדיק.
 
לויטן [[רמב"ם]] איז דער ענד-ציל פין [[אייבירשטען]] אז אלע מענטשן זאלן גלייבן אין וויסן פון אים, אין האט אויסגעוועלט דאס אידישע פאלק פאר דעם ציל.
 
איינע פון די צילן, סיבות, און מיסיעס פון דעם איד: איז צו לויבן גאט, און מען זאגט א פשעט'ל אז דערפאר הייסט ער "איד" פון לשון אודה און הודיה, זיי לויבן און דאנקן גאט מיט זייער מויל, פירונג, און טואונגען. ווי דער [[נביא]] ערקלערט: {{דיק|עַם-זוּ יָצַרְתִּי לִי, תְּהִלָּתִי יְסַפֵּרוּ|ישעיהו מ"ג}}
 
== אידישע פאלקס גרינדונג אין היסטאריע ==
שורה 22 ⟵ 34:
 
נאכדעם וואס 'מלכות ישראל' איז פארטריבן געווארן, האט מען אנגעהויבן רופן דאס פאלק, 'יהודיים', וואס איז שפעטער פארוואנדלט געווארן אין אידיש אלס 'יוד', 'ייד' אדער 'איד', אויפן נאמען פון [[מלכות יהודה|יהודה]], וויבאלד זיי זענען פארבליבן די מערהייט אין ארץ ישראל, און זיי האבן זיך אומגעקערט פון [[גלות]] בבל קיין ארץ ישראל. הגם עס זענען אויך געווען טיילן פון אנדערע שבטים, איז אבער יהודה פארבליבן אלס דער מערהייט און מערסט אנגעזעענע שבט. אויך זענען זיי נאך גלייך ביים אנהויב פון די אנטוויקלונג פון כלל ישראל געווען אנערקענט אלס דער פירענדע און צענטראלע שבט, דערפאר פאררופט זיך כלל ישראל אויף זיין נאמען. מען טרעפט שוין אז זיי ווערן אזוי אנגערופן נאך אין [[ספר דניאל]], 'גוברין יהודאין', און אויך אין [[מגילת אסתר]], 'יהודיים' און [[מרדכי]] 'היהודי' (כאטש זיין אפשטאם איז פון שבט בנימין<ref>תלמוד בבלי מגילה דף יב ע"ב און דף יג ע"א</ref>).
 
== אידישע פאלק ==
עס איז מענטשן - ארויס פון פילע אומצאליגע ענדלאזע טריליאנען וועלטן, מיליאנען באשעפענישן, ביליאנען [[גוי]]ם - וואָס ווערן אַריין געבוירן אין דעם קליינעם אבער גאר וויכטיגן אידישן פאָלק, אָדער זענען זיך מגייר, אָנצונמען דעם אידישן [[אמונה|גלויבן]], און זענען אויטאַמאַטיש [[קנעכט]] וואָס זענען אויסדערוועלט ביים [[באַשעפער]] פון דער וועלט אלס זיין הייליג פאלק אידן, און זענען פאַרפליכטעט מיט [[תורה]] און אירע [[תרי"ג מצוות]].
 
איבער 165 מאל ווערט אין דער תורה דערמאנט אז גאט איז דער גאט פון אידן - אין צוגאב צו פילע מאל וואס ער ווערט דערמאנט אלס דער גאט פון יעקב, אדער די גאט פון דיינע עלעטערן.
 
{{דיק|הֵן לַיהוָה אֱלֹהֶיךָ, הַשָּׁמַיִם וּשְׁמֵי הַשָּׁמָיִם, הָאָרֶץ, וְכָל-אֲשֶׁר-בָּהּ. רַק בַּאֲבֹתֶיךָ חָשַׁק יְהוָה, לְאַהֲבָה אוֹתָם; וַיִּבְחַר בְּזַרְעָם אַחֲרֵיהֶם, בָּכֶם מִכָּל-הָעַמִּים--כַּיּוֹם הַזֶּה|([[ספר דברים|דברים]] י')}}
לויט די פסוקים ערקלערט [[גאט]], אז פון צווישן אלע גרויסע אנטוויקלונגען פון באשעפעניש, זענען אונזער עלטערן דאס מערסטע באליבט, און זייערע קינדער נאך זיי פאר שטענדיק.
 
לויטן [[רמב"ם]] איז דער ענד-ציל פין [[אייבירשטען]] אז אלע מענטשן זאלן גלייבן אין וויסן פון אים, אין האט אויסגעוועלט דאס אידישע פאלק פאר דעם ציל.
 
איינע פון די צילן, סיבות, און מיסיעס פון דעם איד: איז צו לויבן גאט, און מען זאגט א פשעט'ל אז דערפאר הייסט ער "איד" פון לשון אודה און הודיה, זיי לויבן און דאנקן גאט מיט זייער מויל, פירונג, און טואונגען. ווי דער [[נביא]] ערקלערט: {{דיק|עַם-זוּ יָצַרְתִּי לִי, תְּהִלָּתִי יְסַפֵּרוּ|ישעיהו מ"ג}}
 
== אידישע אמונה אין רעליגיע ==
 
די אידישע אמונה און רעליגיע האט זיך אנגעהויבן מיטן גרינדונג פון אידישן פאלק און איז מיט איר מיטגעוואקסן דורכאויס די יארן פון איר אנטוויקלונג. עס האט זיך אנגעפאנגען, ווי עס שטייט אין ספרים, ביי [[אברהם אבינו]], וועלכער האט אליינס איינגעזען און אנערקענט אין איינציגן באשעפער, און אויפגעשאקלט די וועלט באפעלקערונג צו אנערקענען אין גאט וואס האט באשאפן די וועלט נאכדעם וואס די וועלט איז געווען פארקראכן אין [[עבודה זרה]] זייט די צייטן פון [[דור הפלגה]]. עס זענען דא וואס זאגן אז ער האט אפילו געהיטן די [[תורה]] אזויווי עס איז שפעטער געגעבן געווארן פאר זיינע אייניקלעך. די אמונה האט [[אברהם אבינו]] איבערגעגעבן ווייטער פאר זיינע קינדער און איינקלעך - 'כי ידעתיו למען אשר יצוה את בניו ואת ביתו אחריו' <small>(בראשית י"ח, י"ט)</small>.
 
שורה 50 ⟵ 49:
 
== אויבערנאטירליכע קראפט ==
 
דער מהות פון א איד, ווי עס ווערט ערקלערט אין פארשידענע מקורות, איז אז ער שלאגט זיך כסדר מיטן אויסערליכן נאטור פון דעם אלוועלטליכן באשאפונג וואס טוט פארדעקן דער פאקט אז גאט האט איר באשאפן און אז גאט איז דער נאכאנאנדער איינציגער און אויסשליסליכער בעל-הבית אויף דער וועלט. פון א אידישן שטאנדפונקט, האט גאט אויסדערוועלט דעם אידישן פאלק אז זיי זאלן צוברענגען די גאנצע וועלט צו א מצב וואס לאזט נישט איבער א ספק פאר קיין שום באשעפעניש, אז דער באשעפער פון דער וועלט פירט דער וועלט לויט זיין ווילן און ער איז נישט אפהענגיק אין די נאטורליכע געזעצן וואס ער האט באשאפן. אין א געוויסן זין האט דער באשעפער צוגעטיילט פארן איד א טייל פון זיך אליין, דאס הייסט א געטליכער קראפט פון באשעפער וואס איז העכער און שטארקער פון נאטור (א יודישע נשמה - חלק אלוקי ממעל). דערפאר האט גאט געגעבן פאר די אידן די [[תורה]] און [[מצווה|מצוות]] (וועלכע ווערן אויך גערעכנט ווי א טייל פון באשעפער אליין וויבאלד עס טוט ארויסברענגען גאט'ס ווילן אויף אונזער וועלט), אז די אידן זאלן דאס היטן און זיך באשעפטיגן דערמיט מיט א געטרייהייט און איבערגעגעבענהייט. און דורכדעם וועט דערגרייכט ווערן דער ציהל, סיי ביי דער איד וואס טוט זיך באשעפטיגן דערמיט און סיי טוט דאס באאיינפלוסן דער גאנצער באשעפעניש, אז עס זאל אנערקענט ווערן אז דער באשעפער געוועלטיגט איבער דער נאטור.
 
גענומען פֿון "https://yi.wikipedia.org/wiki/ייד"