אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "פאראײניגטע שטאטן"

אינהאַלט אויסגעמעקט אינהאַלט צוגעלייגט
אין תקציר עריכה
יאהר --> יאר
שורה 59:
אויך אנדערע אייראפעאישע לענדער האבן זיך אנגעהויבן אינטערעסירן אין דעם נייעם קאנטינענט, ענגלאנד, [[פראנקרייך]] און [[האלאנד]].
 
[[ענגלאנד]] האט אויפגעשטעלט [[ווירדזשיניע]] אין 1620 דערנאך [[מאסאטשוסעטס]], און דערנאך [[פענסילוועניע]]. די פראנצויזן האבן געבויעט דעם צפונ'דיגן טייל פון נארד אמעריקא די שטעט [[קוויבעק]] און [[מאנטריאל]], און די האלענדער האבן געבויעט די''' ניו אמסטערדאם''' וואו עס געפינט זיך היינט ניו יארק, אבער די ענגלענדער האבן געקעמפט אז זיי זאלן זיין די בעלי בתים, ניו יארק איז גאר שנעל אריבער צו זיי פון האלאנד, און אין יאהריאר [[ה'תקכ"ג]] איז אויך קאנאדע אריבער, אזוי אז גרויסבריטאניע (ענגלאנד) האט איינגענומען אלע [[שטח]]ים וואס זענען געשטיצט געווארן ביי אנדערע [[לענדער]].
 
=== די מלחמה פאר זעלבשטענדיגקייט ===
 
אזוי ווי ענגלאנד איז פאקטיש געווען דער בעל הבית אויף דער טעראטאריע האט זיך פרובירט דאס אויסניצן מאקסימום. דער דעמאלטסדיגער ענגלישער קעניג [[דזשארזש דער דריטער]] האט ארויפגעלייגט שווערע שטייערן אויף די איינוואוינער. די איינוואוינער האבן פארלאנגט אז אזוי ווי זיי זענען א חלק פונעם ענגלישער קעניגרייך זאלן זיי קענען וועעהלן א פארטרעטערשאפט אין דעם ענגלישן פארלאמענט וואס זאל זיך אננעמען פאר זיי, און נישט דערלאזן די אומיושר'דיגע שטייערן דער קעניג האט זיי דאס נישט געוואלט נאכגעבן. דאס האט געברענגט דערצו אז אין צווייטען העלפט פון 17טן יארהונדערט האט זיך געעפנט א באוועגונט וואס האט זיך געריפען "די אמעריקאנישע [[רעוואלוציע]]" . די מענטשן האבן אנגעהובין פארלאנגען מער פרייהייט, ענגלאנד איז גרייט געווען איהר דאס צו געבן, אזוי אז אין יאהריאר 1763 האבען זיך צוזאמען גענומען דרייצען [[קאלאניע]]ס וואס האבען נישט געוואלט זיין אינטער בריטאניע און אין אפריל 1775 האט די מלחמה אויסגעבראכען פאר [[אומאפהענגיקייט]] אונטער [[גענעראל]] [[דזשארזש וואשינגטאן]] און אין [[4טן יולי]] 1776 האט [[טאמעס זשעפערסאן]] געשריבן די [[דעקלאראציע פון אומאפהענגיקייט]] פאר די פאראייניגטע שטאטן פון אמעריקא.
 
די ערשטע דרייצעןדרייצן לענדער וואס האבן זיך דערקלערט אומ-אפהענגיג און זענען געווארן א חלק פון דידער נייענייער מדינה זענען [[דעלאווער]], [[פענסילוועניע]], [[ניו דזשערסי]], [[דזשארזשיע (שטאט)|דזשארזיע]], [[קאנעטיקעט]], [[מאסאטשוסעטס]], [[מערילענד]], [[דרום קאראליינע]], [[ניו העמפשער]], [[ווירדזשיניע]], [[ניו יארק]], [[צפון קאראליינע]] און [[ראוד איילענד]].
 
דער ווידערשטאנד האט זיך צופלאקערט, די ענגלענדער האבן געשיקט אן ארמיי אונטערדריקן דעם ווידערשטאנד, נאך א לאנגער קאמף האבן זיך די ענגלענדער אונטערגעגעבן.
שורה 71:
די [[מלחמה]] האט אנגעהאלטן ביז [[3טן אויגוסט]] 1782. אום [[3טן סעפטעמבער]] 1783 האט ענגלאנד אונטערגעשריבן א [[שלום]] אפמאך מיט אמעריקא, כאטשיג [[דזשארדזש דער דריטער]] פון ענגלאנד האט נאך געוואלט אנהאלטן די מלחמה האט ער פארלוירן אין פארלאמענט זיינע שטיצער און מ'האט דורכגעפירט א רעזאלוציע אין פארלאמענט פאר [[שלום]].
 
פון דאן אן האבן די דערמאנטע דרייצן קאלאניעס באקומען א פולקאמע זעלבטשטענדיקייט. דזארזשדזשארזש וואשינגטאן איז געווען אויסדערוויילט דער ערשטער פרעזידנעט פון די פאראיינגיטע שטאטן.
 
פון 1803 צו 1848 האט זיך אמעריקע געטריפלט גרויס ווייל אמעריקעס [[אידיאלאגיע]] איז געווען זיך אויסשפרייטן פאר ווי מער, וואס צוליב דעם האט אויסגעבראכן אין יענע יארן צוויי מלחמות:
שורה 78:
 
=== דער בירגער קריג ===
א וויכטיגער קאפיטל אין דער געשיכטע פון די פאראייניגטע שטאטן איז דער בירגערקריג וואס האט אויסגעברויכן אין יאר [[ה'תרכ"א]], עס איז באקאנט מיטן נאמען '''דער קאמפ פון דעם צפון מיטן דרום'''. די דרומ'דיגע לענדער פון די פאראייניגטע שטאטן האבן באשעפטיגט איבער א מיליאן שווארצע קנעכט, די זענען געווען שווארצע מענטשן וואס מען האט געצוואנגענערהייט געברענגט פון [[אפריקע]]. די דרום שטאטן האבן געהאט אסאך פעלדער אין זייער באנוץ, און עס איז זיי געווען וויכטיג צו האבן אסאך ארבייטערס פאר די תבואה און פרוכטן. די צפון איינוואוינער אין שפיץ פון דעם פרעזידענט [[אברהם לינקאלן]] האבן אויפגעפאדערט די דרום לענדער פרייצולאזן די קנעכט, וויבאלד דאס איז קעגן דעם מענטשליכן מאראל און קעגן די פארשריפטן פון די דעקלעראציע פון זעלבשטענדיגקייט פון די פאראיינוגוג, וואס לויטעט אז אלע מענטשן זענען באשאפן געווארן אייניג. די דרומ'דיגע האבן זיך נישט וויסנדיג געמאכט פון דעם פרעזידענט'ס פאדערונג, זיי זענען געגאנגען א טריט ווייטער און האבן ערוויילט א נייעם פרעזידענט, מיטן נאמען [[זשעפערסאן דעוויס]], זיי האבן געלאזט וויסן אז זיי טיילן זיך אפ פון די פאראייניגטע שטאטן, לינקאלן האט דאס נישט צוגעלאזט און איז ארויס מיט א בלויטיגן קאמף קעגן די דרום שטאטן, עס האט זיך געצויגן פיר יאהריאר, איבער זעקס הונדערט טויזענט סאלדאטן זענען גע'הרג'ט געווארן, צום סוף האבן זיך די דרום'דיגע אינטערגעגעבן, די יוניאן האט זיך צוריק פאראייניגט, און די שווארטצע קנעכט זענען ארויס פריי. (פרעזידענט לינקאלן איז ערמארדעדט געווארן איינצעלנע טעג נאך דעם וואס די דרום'דיגע לענדער האבן זיך אונטערגעגעבן).
 
== דער אמעריקאנער פאן ==
שורה 105:
אויך איז א חילוק אינעם ווינטער און זומער, ווען אין די פאראייניקטע שטאטן איז זומער איז אין זיד אמעריקא ווינטער און אזוי פארקערט.
 
די פאראייניגטע שטאטן איז פון די רייכסטע קאנטינענטן אין נאטורליכע ווינדער, עס געפינן זיך אין אים בערג און טאלן גרין פארדעקט מיט ריזיגע וועלדער, עס זענען דא אין אירע גרינע ביימער וואס בליען און שפראצו לויט די אפשאצונגען איבער צוויי טויזנט יאהריאר. הויכע ציכטיגע ווייסע בערג שפיצן מיט שניי א גאנץ יאר, טרוקענע וויסטענישן וואס באקומען נישט קיין רעגן כמעט א גאנץ יאהריאר, און דאקגען פייכטע נאסע געגענדן מיט שלאקס רעגנס א גאנץ יאר. עס געפינט זיך אין אים די גרעסעט זיסע וואסער זאמלונגען אין דער וועלט, אויך האט זיך נאטורליכע מינעראלן.
 
צוליב איר ריזיגער פארנעם און די אואייניגקייט פון דעם גרויסן לאנד איז איר קלימאט פארשידנארטיג, אין קאליפארניע און אין דעם פלארדיע האלב אינזעל איז און ווינטער זייער איינגענם, אבער אין דער זומער איז זייער הייס מיט א הויכע מאס פייכקייט, דאגעקן אין די צפון'דיגע חלק פונעם לאנד איז דער זומער הייס אבער צום אויסהאלטן, אבער דער ווינטער איז זייער א קלטער צוליב די פראסטיגע ווינטן וואס קומען אריין פונעם [[צפון פאלוס|נארד פאלוס]].
שורה 136:
 
=== אינדוסטריעס ===
עס געפינט זיך אין די פאראייניגטע שטאטן פארצווייגסטע אינדרוסטריעס וואס זענען פון די ענטוויקעלסטע אין דער וועלט. אין די לעצטער הונדערט יאהריאר איז זי פארוואנדלט געווארן אלס איינע פון די רייכסטע אינדוסטריעלע לענדער פון דער וועלט.
 
=== איינקומפט ===
שורה 160:
'''די געזעץ געבער''' וואס איז דער קאנגרעס וועלכע אנטהאלט צוויי הייזער דער סענאט וואס איז דער אויבערשטער הויז, און דער קאנגרעס וואס איז דער אינטישטער הויז. זיי ווערן אויך גערופען די לעגיסלאטארן.
 
יעדער שטאט שיקט צום סענאט צוויי סענאטארן, וועלכע דינען אין אמט זעקס יאהריאר, דער קאנגרעס ביישטייט פון קרוב צו פיהר הונדערט און פופציג פארשטייער, דאס איז אזוי אויסגעשטעלט אז יעדע פינעף הונדערט טויזנט מאן שיקן איין קאנגרעס מאן אדער קאנגרעס פרוי צום פארלעמענט. די וואלן פאר די קאנגרעס קומט פאר יעדע צוויי יאהריאר, זייער הויפט קווארטיער איז אין דעם קעפיטאל בילדונג וואס געפינט זיך אין וואשינגטאן די. סי.
 
 
שורה 219:
אמעריקע באשטייט פון פופציג שטאטן, דאס הייסט כאטש אין פאקט איז זי איין גרויסע מדינה, איז זי אבער צוזאם געשטעלט און פאראייניגוט פון פופציג לענדעט, אכט און פערציג פון זיי געפינט זיך זייט ביי זייט אין צענטער פון נארד אמעריקא, די אנדערע צוויי לענדער זענען אלאסקע און האוויי. וואס קאנאדע און דער [[פאציפישער אקעאן]] טיילט זיי אפ פון זייער היימלאנד.
 
ווי געזאגט איז ביים אנהייב געווען בלויז דרייצען שטעט, מיט דער צייט זענען צוגעשטאנען נאך מדינות, אין הונדערט צוואצניג יאהריאר נאך איהר גרינדונג האט זי געציילט אכט און פערציג לענדער. אין יאר תשי"ט איז צוגעקומען דער שטאט אלאסקע, און א יאר דערנאך דער פופציגסטער שטאט האוויי.
 
=== די הערשאפט ===
שורה 311:
 
== אידן אין די פאראייניגטע שטאטן ==
[[קריסטאפער קאלאמבוס]] איז אנגעקומען צו די פאראייניגטע שטאטן אין יאהריאר [[ה'רנ"ב]], דאס הייסט אין דעם יאהריאר וואס מען האט פארטריבן די אידן פון [[שפאניע]], אידן זאגט אז פון הימל האט מען דאן צוגעגרייט א רעטונגס פלאץ פאר די קומענדיגע יארן פאר די אידן.
 
די ערשטע אידישע אימיגראנטען זענען געקומען קיין אמעריקע פון [[אייראפע]], הויפטזעכליך שפאנישע און פארטוגעזישע אידן וואס זענען אנטלאפן פון די [[אינקוויזיציע]] צו די נייע וועלט. יארן שפעטער ווען עס זענען פארגעקומען רדיפות אין [[דייטשלאנד]] און אין [[רוסלאנד]] קעגן אידן די באקאנטע פראגראמען האט זיך פארשטארקט דעם שטראם פון דארט קומען צו די פאראייניגטע שטאטן.
שורה 317:
נאכן [[צווייטן וועלט קריג]] זענען פיל געראטעוועט פון די נאצישע אקופירטע לענדער געקועמן צו די פאראייניגטע שטאטן, און האבן איבערגעבויעט און אויפגעלעבט פודאסניי די פארניכטעטע אידישע געמיינדעס פון זייער אלטער היים. מען האט אויפגעשטעלט בליעהנדע אידישע געמיינדעס בתי מדרשים, ישיבות, כוללים, חסידישע הויפן, ליטווישע ישיבות, מיידל שולעס און תלמיד תורה'ס, עס וויבערלט אידישעקייט אויפן העכסטען גראד.
 
היינט צו טאג געפינט זיך דער גרעסטער אידישע יישוב אין די פאראייניגטע שטאטן, עס איז נישט דא קיין שטאַט וואו עס וואוינען נישט אין איר קיין אידן. אבער דאס רוב פרומע אידן זענען קאנצטעטריעט אין די גרויסע שטעט ווי ניו יארק, ניו דזשערסי, לאס אנדזשעלס, אין אלגעמיין זענען די אידן גלייכבארעכטיגט ווי די איבריגע באפעלקערונג, פיל גרויסע אידישע קהילות עקסזיסטירן אין לאנד. אסאך פון זיי פירן זייערע קינדער און אייניקלעך אויף די אלטע וועגן גענוי ווי אונזערע זיידעס האבן זיך געפירט פאר הונדערטער יאהרןיארן. אויך זענען די אמעריקאנער אידן באוואסט איבאראל פון זייער מיטלייד און הילף פאר יעדן נויטבאדערפיגן.
 
== רעפערענצן ==