אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "גלאבאלע אנווארעמען"

אינהאַלט אויסגעמעקט אינהאַלט צוגעלייגט
מ בוט: קישור לערך מומלץ עבור af:Aardverwarming; קאסמעטישע ענדערונגען
אין תקציר עריכה
שורה 1:
[[טעקע:Instrumental Temperature Record.png|left|thumbקליין|250px|דורכשניטלעכע גלאבאלע טעמפעראטור פון 1856 צו 2004]]
'''גלאָבאַלע אָנװאַרימונגאָנװאַרעמען''' ('''גלאבאלישער אנהייצונגאנהייצן''') איז א טערמין וועלכע ווערט גענוצט צו באצייכענען דעםדאס [[קלימאט]] רעדל אין וועלכעוועלכן מיר געפינען זיך היינט. לויט ווי סייענטיסטןוויסנשאפטלער זאגן איז די גלאבאלע טעמפרעאטור געשטיגן נאכאנאנד זינט די וועלט איז אריין אין די אינדוסטריאלע רעוואלוציע און מען האט אנגעהויבן אויסשפייען שעדליכע גאזן וועלכע בלייבן שטיין אין די אטמאספערע און לאזן נישט די היץ פון די [[זון]] צוריק ארויסגיין אין [[קאסמאס]]. עס איז פאראן א גרויסע דעבאטע צי מענטשן האבן דאס אנגעמאכט אדער איז דאס טייל פון א נאטורליכע [[קלימאט]] רעדל וואס וועט דעגרייכן א קלימאקס און דערנאך אנהייבן גיין צוריק אראפ.
'''גלאבאלע אנווארעמונגאנווארעמען''' איז דער אבזערווירטער פארמערונג אין די [[טעמפאראטור]] פון דער וועלט.
 
א [[טעאריע]] פון [[פארשער]] וואס זאגן אז די [[וועלט]] האלט צוליב דעם אין איין ווערן ווארימער פון יאר צו יאר, ווייל געוויסע לענדער, ובפרט [[אמעריקא]] פארנוצען צופיל גאזען און פאראורזאכען אסאך פאלושען וואס שעדיגט די אוזען שיכט וואס נעמט ארום די וועלט, און דאס פאראורזאכט אז עס קומען אריין אין די [[וועלט]] מער [[זון]] שטראלען וואס די אוזעןאזאן שיכט האלט געווענליך צוריק, און די וועלט ווערט ווארימער און ווארימער, און אין איין שיינעם טאג וועלן זיך די ריזיגע [[אייזבערג]] אויף דידעם [[קוטבצפון הצפוניפאלוס]] זיך אויפלאזעןאויפלאזן און פארשוועמןפארשוועמען די וועלט ח"ו.
 
פארט אבער זעהט מען פיל מאל וואו עס שטעלט זיך ארויס אז עס ווערט גאר קעלטער פון סיי ווען און עס ברעכט רעקארדס אויך פארקערט, דאן זאגן זיי אז אפילו מיטן טעריא פון גלאבאלע אנווארעמונגאנווארעמען מעג זיין קאלט אויך און אפילו ברעכן [[רעקארד]] קעלט, אבער דאס באדייט אז פראצענטואל וועט זיין ווייניגער קאלטע טעג דורכ'ן גאנצען [[ווינטער]] ווי א יאר בעפאר.
 
גלאבאלע אנווארעמונגאנווארעמען איז אויך געווארן א הייסע פאליטישע אישופראגע.
 
== וועטער און קלימאט ==
שורה 30:
איר האט שוין זיכער באמערקט אז ווען מען לאזט אן אויטא געפארקט אין די זומער פאר א שטיק צייט ווערט זייער הייס און שטיקיג אינעם אויטא פיל מער ווי עס איז אויף די גאס. דאס פאסירט ווען די היץ פון די זון דרינגט אריין אינעם אויטא דורך די פענסטער און אלע היץ ווערט איינגעזאפט אין די אינערליכע טיילן פון דעם אויטא. היץ האט אבער א טבע אז עס וועפט צוריק אויס און אויך דארט קומט די היץ צוריק ארויס פון די אינערליכע טיילן אין בלייבט שטיין אין די אטמאספערע וועלכע ברענגט א שטארקע היץ. למעשה האט די אויטא אסאך לעכער ווי טייל פון די היץ קען אויסוועפן ווייל אויב נישט וואלט עס געקענט פלאצן נאך א שטיק צייט פון די שרעקליכע היץ און שטיקיקייט.
 
דאס זעלבע איז מיט אונזער וועלט. יעדער ווייסט אז אויפ'ן מאדים איז געפרוירן קאלט. פארוואס? דער ענטפער איז אז די מאדים פלאנעט האט נישט קיין אטמאספערע ארום איר און אלע היץ וועלכע קומט אריין פון די זון וועפט באלד צוריק אויס און דידער [[מאדים]] פלאנעט בלייבט קאלט. אונזער וועלט האט אבער אן אטמאספערע וועלכע באשיצט די היץ וועלכע ווערט צוריק אויסגעשפיגן פון אינערהאלב די וועלט און דאס האלט אונזער וועלט ווארים.
דידער וועלט'ס אטמאספערע ווערט געשאפן דורך די געוואוקסן וועלכע געפינען זיך אין איר און וויבאלד דער מאדים האט נישט קיין געוואוקסן איז נישט פאראן קיין שטארקע אטמאספערע. די געוואוקסן גיבן ארויס [[קארבאן דיאקסייד]], וואסער אויסוועפונג, און פארשידענע גאזן וועלכע בלייבן שטיין ארום די די ערד און דאס בויט די אטמאספערע.
יעצט צוריק צו אונזער וועלט: די זון ברענגט אריין אסאך היץ צו די ערד פון וועלכע 70 פראצענט ווערט איינגעזאפט אין די געוואוקסן פון די וועלט און אין די וואסערן. די אנדערע 30 פראצענט וועפט באלד אויס צום קאסמאס דורך די וואלקענעס וואו עס ווערט בטל ומבוטל זייער שנעל ווייל עס האט נישט וואו זיך אנצוכאפן. די טבע פון היץ איז אז עס וועפט צוריק אויס און דאס זעלבע איז מיט די היץ פון די זון. אויב עס וואלט נישט אויסגעוועפט וואלט די ערד געווארן הייס ווי פייער. די היץ פארשפרייט זיך ארום די וועלט און ווערט געשטערט פון די געשאפענע אטמאספערע וועלכע לאזט דאס נישט ארויס. כאטש גרויסע טיילן וועפן יא אויס פארבלייבט אבער גענוג היץ אין די וועלט און וויבאלד די וועלט ציט אריין מער היץ ווי זי גיט ארויס בלייבט די וועלט ווארים.
 
 
== גלאבאלע אנווארימונגאנווארעמען ווערט געשאפן ==
 
די וועלט גייט שוין אזוי אן טויזענטערטויזנטער יארן און אלעסאלץ גייט כשורה. אבער דאן איז געקומען אן אינדוסטריאל רעוואלוציע וועלכע האט געטוישט די גאנצע פראדוקציע פון די מענטשהייט צו א נייע שטאפל וועלכע איז קיינמאל פריער נישט געווען. די אינדוסטריאל רעוואלוציע האט ארויסגעברענגט אלע ארבעטער פון זייערע היימען אינעם צווייטן העלפט פונעם 18'טן יאר-הונדערט. זינט דעמאלט האט מען אנגעהויבן ארבעטן אין פעקטאריס און מען האט אנגעהויבן פראדוצירן אלע ערליי פראדוקציעס דורך אינדוסטריאלע מעטאדן.
 
מיט די יארן איז געווארן א וועלט פון אלע ערליי מאשינערי וועלכע פארלאנגן אן אבנארמאלן מאס פון ענערגיע וועלכע ווערט פראדוצירט אין די אינדוסטריאלע שטעט און שפייט אויס פארשידענע עלעמענטן צו דידער אטמאספערע וועלכע פארשטערקערט די אטמאספערע פיל מער און ווייניגער היץ קען אויסוועפן צום קאסמאס, איבערלאזנדיג א גרעסערע מאס היץ אין אונזער וועלט.
די הויפט עלעמענטן וועלכע ווערן אויסגעשפיגן צו די אטמאספערע זענען: [[קארבאן דיאקסייד]], ניטראוס אקסייד, און מעטעהן. עס זענען פאראן נאך צענדליגער ערליי אזעלכע עלעמענטן אבער די דריי זענען די הויפט און מערסט באקאנט. לאמיר באטראכטן יעדע פון זיי:
 
[['''קארבאן דיאקסייד''']] איז א אומזעבארע גאז וועלכע איז א נאטורליכע טייל פון אלע ארגאנישע געוואוקסן. די עלעמענט מאכט אויס בערך 0.04 פראצענט פון די ערד'ס אטמאספערע וועלכע ווערט ארויפגעשיקט אהין דורך וואולקעאנען וועלכע ברעכן אויס און שפייען אויס די אונטערערדישע כעמיקאלן צו די אטמאספערע. היינט צו טאג ווערט ארויפגעשיקט פיל מער קארבאן דיאקסייד צו די אטמאספערע דורך די פארגעשריטענע מענטשליכע אקטיוויטעטן צו ברענגן ענערגיע און די אטמאספערע באקומט פיל מער פון די עלעמענט ווי זי האט אמאל באקומען.
לויט אפיציעלע באריכטן פון די וואורלדוואטש אינסטיטוט ווערט נאטורליך ארויפגעשיקט צו די אטמאספערע ארום א ביליאן טאנען פון קארבאן דיאקסייד און היינט האלט עס ביי איבער 7 ביליאן טאנען צוליב די אקטיוויטעטן וועלכע מיר טוען אפ אויף די ערד. לויט זייערע חשבונות איז די דורכשניטליכע טעמפרעאטור פון די ערד געשטיגן פון 14.5 דעגריס (58.1 פראנהייט) אין 860' צו 15.3 דעגריס (59.5 פארנהייט) אין יאר 980'.
 
[['''ניטראוס אקסייד''']] איז די צווייטע אויף די רייע וועלכע ווערט געצימבעלט פאר'ן ברענגן גלאבאלע ווארימונגאנווארעמען. די סארט עלעמענט איז זייער ענליך צו קארבאן דיאקסייד און קומט פון די זעלבע קוועלער. דער חילוק איז אבער אז ניטראוס אקסייד ווערט געשאפן אין פיל קלענערע קוואנטומען אבער זאפט איין 270 מאל אזויפיל ענערגיע ווי קארבאן דיאקסייד וואס מיינט אז טראץ וואס עס איז ווייניג בממשות האט עס אבער די זעלבע עפעקט ווי די גרויסע קוואנטומען פון קארבאן דיאקסייד.
 
[['''מעטעהן''']] איז א הויפט קאמפאנענט (אינהאלט) פון נאטורליכע גאזאלין און וועפט אויס ווען מען צעלייגט ארגאנישן מאטריאל. היינטיגע צייטן ווערט מעטעהן ארויסגעצויגן און וועפט אויס ווען מען ארבעט אויס קוילן, פון מאכן כעמיקאלן, און פון אלע לענדפילס (פלעצער וואו מיסט ווערט אויסגעגאסן).
 
די עלעמענט האט די זעלבע עפעקטן ווי קארבאן דיאקסייד און אין צוגאב קען זיך דאס האלטן לאנג אן אויסוועפן און ווען אסאך זאמעלט זיך אן ווערט עס אויסגעשפיגן צו די אטמאספערע דורך פארשידענע וועגן. סייענטיסטןוויסנשאפֿטלער שפעקולירן אז די סארט עלעמענט זאמעלט זיך אן אונטער די ערד דורך אלע לענדפילס און אפפאלן און קומט זיך צוזאמען אין די אקעאנען וואו עס האלט זיך פריש פון די קעלט פון די וואסער אין גרויסע אייזבערג. ווען די אייזבערג ברעכן זיך אפ ווערט אויפאיינמאל אויסגעשפיגן אסאך פון די עלעמענט וועלכע האט א שנעלע עפעקט אויף די אטמאספערע.
 
== גלאבאלע אנווארימונגאנווארעמען עפעקטן ==
לאמיר זאגן אז זיי זיינען גערעכט און די [[וועלט]] ווארימט זיך טאקע מיט עטליכע [[גראד]]ן, דעמאלט קען לויט זיי די וועלט ערנסט עפעקטירט ווערן און די רעזולטאטן קענען זיין ביטער. ווי געזאגט, איז דאס נאר געבויט אויף זייער [[וויסנשפאט]] און וויבאלד אזא זאך האט נאך קיינמאל נישט פאסירט איז שווער צו גלייבן אז עס וועט טאקע גענוי אזוי זיין. אבער נאך אלץ וועט זיין אינטערעסאנט צו זען וואס זייערע שטודיעס זאגן פאר:
 
שורה 61:
דאס זאגט זיך אזוי גלייכגילטיג. אין פאקט איז פאראן אזויפיל וואסער אין יענעם טייל אייז אז אויב אלעס וועט אנקומען אין די אקעאנען וועט דאס העכערן די וואסער שטאפלן מיט ארום 10 פיס, וואס מיינט אז אלע יבשה וועלכע ליגן נידעריג וועלן אינגאנצן פארפלייצט ווערן און ווערן א טייל פון די אקעאנען.
 
(מען מוז דא פארשטיין געבן אז דער ביישפיל וואס ווערט געמאכט איז נאר אויף איין קליינע טייל פון די וועלט'ס פארפרוירענע וואסער וועלכע קען זיך שטעלן אויפ'ן שכל אז עס וועט אמאל פאסירן. ארום 70 פראצענט פון די וועלט'ס וואסער ליגט פארפרוירן צווישן די ארקטיק און די אנטארקטיק. אויב אלע אייז פון די וועלט זאל זיך צעלאזן וואלט די גאנצע וועלט פארפלייצט געווארן ווייל דאס וואלט געהויבן די וואסער שטאפלן מיט עטליכע הונדערט פיס. דאס קען אבער נישט פאסירן ווייל רוב פון די פלעצער זענען גענוג קאלט אז אפילו מיט אן ערנסטע גלאבאלע ווארימונגאנווארעמען וועט עס געדויערן טויזענטער יארן עס זאל דארט ווערן ווארים.)
 
דער פראבלעם קען אפילו זיין נאך ערגער ווייל אויב די אייז צעלאזט זיך איז טייטש אז די וואסער ווערט ווארימער, און דאס אליינס קען אסאך הייבן די וואסער שטאפלן ווייל די טבע פון וואסער איז אז ווי ווארימער די וואסער איז אלס מער פלאץ נעמט עס אויף ווייל קעלט האלט זיך בטבע אינאיינעם.
שורה 70:
 
 
== איז גלאבאלע ווארימונגאנווארעמען טאקע א פראבלעם? ==
 
כאטש רוב סייענטיסטןוויסנשאפֿטלער זענען איינשטימיג אז גלאבאלע ווארימונגאנווארעמען איז א פאקט און וועט האבן קאטאסטראפישע רעזולטאטן עווענטועל, זענען נאך אלץ פאראן גענוג וויסנשאפטלער וועלכע לאכן אפ דערפון און האלטן אז עס איז נישט פאראן בכלל אזא זאך ווי גלאבאלע ווארימונגאנווארעמען צוליב די פאלגענדע סיבות:
 
די ערשטע טענה דאס אפצואווארפן איז שטענדיג אז די וועטער מומחים האבן נישט גענוג א לאנגע וועטער רעקארד צו קענען זאגן אז גלאבאלע ווארימונגאנווארעמען פאסירט טאקע. זיי טענה'ן אז אפשר איז פאר 1,000 יאר צוריק געווען פונקט אזוי הייס ווי היינט און שפעטער איז צוריק געווארן קעלטער. טייל האלטן אפילו אז אמאל איז נישט געווען אזויפיל אייז אין די אקעאנען און ווייניגער יבשה איז געווען נוצבאר. זיי ווייזן אן, לויט היסטארישע דאקומענטן, מאפעס, און סטאטיסטיקס, אז טייל היינטיגע אינזלן האבן אמאל נישט עקזיסטירט נאר זענען ערשינען ווען די טעמפרעאטורן זענען אין גענעראל קעלטער געווארן און מער וואסער פון די אקעאנען זענען פארפרוירן געווארן.
 
אנדערע סייענטיסטןוויסנשאפֿטלער וועלכע ליגן אין דעם ענין זאגן אז די גלאבאלע ווארימונגאנווארעמען זארגער זענען שוין אזוי איינגערעדט אין זייער פאנטאזיע אז ווען זיי קוקן די וועטער סטאטיסטיקס זעען זיי נאר די דאטא וועלכע פארשטערקערט זייער טעאריע ווען אין פאקט קען מען דאס אויסטייטשן אנדערע וועגן.
 
און בכלל, זענען דא וואס טענה'ן, ווער זאגט אז די אלע פאלושן ברענגט די גלאבאלע ווארימונגאנווארעמען? אפשר איז דאס אן אנדערע נאטורליכע זאך וועלכע גייט ווי א רעדל פון אסאך יארן און וועט זיך איין טאג צוריקדרייען. דער פשעטל אז די געשטיקטע אנגעלייגטע לופט פארשטערקערט די אטמאספערע און ברענגט גלאבאלע ווארימונגאנווארעמען איז טאקע זייער א שיינע חידוש, אבער עס קען אפגעפרעגט ווערן ווייל קיינער קען דאס נישט איבערצייגן וויבאלד קיינער ווייסט נישט וואס עס איז געווען אמאל.
 
נאכדעם זענען פאראן אסאך קלוגע מענטשן וועלכע זאגן אז זיי האלטן יא אז גלאבאלע ווארימונגאנווארעמען פאסירט אין פאקט אבער זיי האלטן אז דאס איז בכלל נישט קיין פראבלעם. ערשטענס ווייל די וועלט איז אביסל שטערקער געבויט אז אביסל פאלושן זאל קענען מאכן אזא עפעקט, און צווייטענס זאגן זיי אז די מענטשן און אנדערע בריאות וועלן זיך צוגעוואוינען צו די ווארימערע טעמפרעטורן און קיינער וועט נישט זיין אין געפאר. לויט זיי וועלן האריקענס און פארפלייצונגן קיינמאל נישט אנקומען ווייל די גלאבאלע ווארימונגאנווארעמען עפעקט וועט געדויערן פיל לענגער ווי איינער קען טראכטן.
 
 
== איז מעגליך אפצוהאלטן גלאבאלע ווארימונגאנווארעמען? ==
 
אין אמת'ן איז בכלל נישט שייך אפצוהאלטן גלאבאלע ווארימונגאנווארעמען סיידן מען דרייט צוריק די יוצרות און מען גייט צוריק צו די פערד און וועגנער, לאמטערנעס, און ווינט שיפלן. די היינטיגע אינדוסטריאלע וועלט גיט ארויס אסאך אפפאל צו די אטמאספערע און נאר אויב מענטשן זענען גרייט צו נוצן ווייניגער ענערגיע קען מען ערווארטן עפעס א פארבעסערונג. אבער דאס איז נישט מעגליך דורכצופירן ווייל עס וואלט געמיינט נוצן ווייניגער לעקטער, נוצן וויייגער הייס וואסער, און נישט נוצן עיר קאנדישענערס. און ווער איז דען גרייט?
 
וויאזוי אימער, איז יא פאראן וועגן וועגן וויאזוי מען קען צוהעלפן האלטן א ריינע ענווייראמענט דורך זיכער מאכן אז די אויטאס זענען שטענדיג פארראכטן און אונטערגעזוכט לויט די רעקאמענדירטע סקעדזשועל ווייל אן אויטא וועלכע מאכט פראבלעמען קען אין אסאך פעלער ארויסגעבן מער עמישענס צוליב איר פעלערהאפטיגע טיילן. רעסייקלן איז נאך א וויכטיגע זאך צו העלפן די ענווייראמענט ווייל וואו מער מיסט עס גייען צו די אפפאל פעלדער אלס מער אונטערערדישע שעדליכע כעמיקאלן ווערן צונויפגעזאמעלט און גייען אריין אין די אקעאנען פון וואו עס וועפט שפעטער אויס צו די לופט.
שורה 98:
== דער קיאטא אפמאך ==
 
צי גלאבאלע ווארימונגאנווארעמען פאסירט יא אדער נישט, איז אבער איין זאך זיכער אז די לופט אין די גרויסע שטעט איז שמוציגער און געדיכטער און אויב מען וועט דאס ווייטער לאזן אזוי אנגיין וועט עס נאר ערגער ווערן און קען האבן געזונטהייט עפעקטן אויף מענטשן און ספעציעל אויף קינדער.
 
העלפן די ענווייראמענט איז היינט א שטארקע ציל פון יעדע רעגירונג און מען שפענדט אסאך געלט דערפאר. די רעגירונגן האבן פארשידענע וועגן וויאזוי זיי פרובירן צו פארבעסערן די ענווייראמענט וועלכע רעכנט אריין פלאנצן מער ביימער, און ארויסהעלפן די אויטא און ענערגיע פירמעס צו אינוועסטירן אין מער פארגעשריטענע וועגן וויאזוי מען קען רעדוצירן די ארויסרינונג פון די אומריינע עמישענס.
שורה 110:
דער קיאטא אפמאך איז שוין א סוקסעס פאר זיך ווען צענדליגער טויזענטער פירמעס האבן געמאלדן פלענער מיט זייערע לאקאלע רעגירונגן וויאזוי זיי וועלן רעדוצירן די אויסשפיי פון אזויפיל שעדליכע גאזן. אבער דער אפמאך האט פון אנפאנג געליטן פון א שטארקן קלאפ ווען די פאראייניגטע שטאטן האט געמאלדן אז זי וועט זיך נישט באטייליגן אין דעם אפמאך. איבעריג צו ערקלערן אז אמעריקע גיט ארויס די מערסטע עמישענס צו די ענווייראמענט און וואס איר אוועקמאכונג מיינט צו דעם אפמאך.
 
ווען קיאטא איז נאך געווען אין די פלאנירונג פאזעס איז נאך געווען א דעמאקראטישער פרעזידענט אין אמעריקע (ביל קלינטאן) וועלכער האט זיך יא אנגעשלאסן אין דעם פלאן אבער האט קיינמאל נישט באוויזן דאס ארויפצוברענגן אויפ'ן טיש וויבאלד די רעפובליקאנער אפאזיציע האט בשום אויפ'ןאופן נישט געוואלט הערן דערפון. ווען די רעגירונג איז אריבער אונטער רעפובליקאנער הענט האט דער היינטיגער פרעזידענט בוש דאס באלד אפגעווארפן, מיט'ן טענה אז דאס וועט שאטן פאר די אמעריקאנער עקאנאמיע.
 
אויב מען גייט פאקטן וועט עס טאקע שאטן די אמעריקאנער עקאנאמיע וועלכע ארבעט אויס די מערסטע קוילן פון די גאנצע וועלט. אבער עס איז זיכער אז אויב די אנדערע לענדער וועלן דעגרייכן זייער ציל וועט דאס לייגן אסאך דרוק אויף אמעריקע צו אדאפטירן ענליכע סטאנדארטן.