אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "מנחם מענדל בייליס"

דער נעקסטע האט דערציילט: "ביילוסבייליס פלעגט אויפשטיין זייער פרי. ווען מיר זענען געקומען צוםצו דער ארבעט איז ער שוין דארט געווען. ער איז געווען א פלייסיגער און באגלייבטער ארבייטערארבעטער. ער האט אכטונג געגעבן אויף אונז בקפידה אז מיר זאלן אויך אויפשטיין און גיין צוםצו דער ארבעט בזמן. ער פלעגט כסדר דארפן אויפשטיין אינמיטן עסן וכו' כדי צו זען אז אונז זאלן נישט בטל'ן... ער האט נישט געהאט קיין מנוחה פון זיין ארבעט.

די עדיות פון די בעלי עגלה, וועלכע זענען געווען פשוט'ע פויערן אן קיין חשבונות, האט געמאכט א שטארקן איינדרוק אויף אלע אנוועזנדע. איינער נאכ'ןנאכן צווייטן איז ארויפגעקומען עדות זאגן. זיי האבן אלע געזאגט זאכן וועלכע האבן צוריסן אויף שטיקער די אלע באשולדינגען אין די פאפירן. די וואס האבן געזוכט דעם אמת, האבן נישט געדארפט מער ווי די עדיות פון די מענטשן. ר' מענדל קען אבער נישט וויסן וואס קומט פאר אין די מח פון די 12 באשוואוירענע, און זיי זענען די וואס וועלן פסק'נען.

דעםדער נעקסטןנעקסטער עד איז געווען אן עלטערעעלטערער פולישערפוילישער גוי מיט'ןמיטן נאמען וויסימירסקי. ער איז געווען א שכן פון ר' מענדל, וואוינענדיג דריי בנינים אוועק פון זיין שטוב. זיין דערציילונג איז געווען ערשטוינענד, אז דער פארזאמלונג איז געזעסן שטאק-שטיל במשך דעם גאנצן עדות. עס האט איבערגעלאזט אזא שטארקע רושם אז ווען ער האט געענדיגט האט אויסגעבראכן א בהלה אינ'ם ריזיגן זאל. וויסימירסקי איז געווען אן אקס-האנדלער. יעדעס מאל ווען ר' מענדל האט געדארפט א קוה [פאר מילך] האט ער עס געקויפט ביי אט דעם שכן זיינע. ער איז געווען א שטענדיגע גאסט ביי ר' מענדל אין שטוב, און אזוי האט ער געוויסט אז בזמן פון דעם רציחה האט ר' מענדל נישט פארמאגט א קוה. וויבאלד טשעביריאק און אירע קינדער האבן מעיד געווען אז זיי זענען געגאנגען צום שטוב פון ר' מענדל קויפן מילך [זעה קאפיטל כ"ג], און דאן האבן זיי דארט געזען די 'צדיקים' וכו', איז זיין עדות געווען א קלאפ פאר די אנקלאגער. אויב ער האט נישט פארמאגט קיין קוה איז נישטא אויף וואס צו קומען קויפן מילך! [ערשט יעצט האט ר' מענדל פארשטאנען די 'מאדנע' שאלות פון פענענקו צו ער האט א קוה און אויב ער פארקויפט מילך]. וויסימירסקי האט זייער שטארק באטאנט אז די אלע סיפורים וועגן די קוה מיט די מילך האבן נישט קיין שום יסוד במציאות...

ער האט מפסיק געווען אביסל, ווי איינער וואס זאמלט כח ווייטער צו גיין, און קערנדיג צום שופט זאגט ער ווייטער: "די דאזיגע פאסירונג מאכט מיך שוין קראנק מער ווי איינס און א האלב יאר! איך ווייס אז דאס האט קערצער געמאכט מיין לעבן! איך וויל איר זאלט וויסן, איך האב איין איינציגן זון וואס איך האב עםאים זייער ליב, אזוי אז איך וועל נישט טון קיין שום אומגערעכטע זאך וואס דאס וועט ברענגען בושה צו מיין זון.. חוץ מזה האבןהאב איך דאך געשוואוירן צו זאגן דעם אמת, און איך גלייב אין ג-ט און איך האב מורא פון עםאים. דערפאר קען איך מער נישט שווייגן.. איך מוז אייך זאגן אלעסאלץ וואס איך ווייס! איר האט דאך שוין גענוג הוכחות פון מיין עדות בנוגע דעם קוה צו וויסן אז די באשולדינגען קעגן ביילוסבייליס זענען פאלש. איך וויל אייך אבער זאגן מער ווי דעם, עפעס וואס וועט א סוף מאכן צו די אלע סיפורים כאילו מענדל ביילוסבייליס האט גע'הרג'ט אנדרושה כדי צו באנוצן מיט זיין בלוט פאר מצות אויף פסח. איך גיי אייך אויפווייזן איינמאל פאר אלעמאל אז די גאנצע זאך איז שקר גמור"!

א שטילקייט האט געהערשט.. מ'האט געקענט הערן די אנשטרענגונגען פון וויסימירסקי שולט צו זיין אויף זיינע הרגשים. מיט גרויס שוועריקגייט איז ער ווייטער געגאנגען: "איך שטאם פונ'םפון דער שטאט [[וויטעבסק]]. דארט האב איך געפירט א שענק ביים עק פונ'םפון דער שטאט. איך האב דארט געהאט א באהעלפער, מיט'ןמיטן נאמען ראוויץ. מיר האבן זיך ביידע געצויגן קיין [[קיעוו]] אין אינ'םדער זעלבןזעלבער צייט און מיר האבן געוואוינט בשכנות. אזוי איז אויסגעקומען אז ביידע אונזערע דירות זענען געווען נאנט צום הויז פון טשעביריאק. די ראוויצן זענען געווען פיינע אנטליכעארנטלעכע מענטשן וועלכע האבן קיין קינדער נישט געהאט. זיי האבן געפירט א געשעפט וואס האט זיי מפרנס געווען בכבוד און זיי זענען געווען פרייליך מיט זייער טייל. פלוצלינג, איין שיינעם טאג, קומען מר און מרת ראוויץ זיך צו געזעגענען! זיי האבן געזאגט אז זיי פארלאזן רוסלאנד! איך בין געווען אינגאנצן דערשראקן. עס איז געפאלן אויף מיר ווי א דינערדונער אין א העלן טאג! זיי וואוינען שוין דא אזוי לאנג און אלע שעצן זיי, פארוואס דארפן זיי אלעס פארלאזן? וואס גייט דא פאר? נישט נאר דאס אז זיי פארן אוועק, נאר זיי זענען עוקר ביז'ןביזן אנדערעאנדער עק וועלט! זיי פארן קיין אמעריקא! ווען מרת ראוויץ האט געזען ווי די זאך האט משפיע געווען אויף מיר, האט זי אנגעהויבן וויינען. איך האב פארשטאנען אז עפעס איז זייער נישט בסדר. "מיר מוזן פארן קיין אמעריקא" האט זי געזאגט צווישן איר טרערן.

"פארוואס מוזט איר דארט פארן? איר האט דארטן ידידים אדער קרובים"? ביידע האבן נישט געקענט ארויסברענגען די ווערטער פון מויל. איך האב געזען אז עפעס געפערליך איז געשען און איך האב זיך געבעטן זיי זאלן מיר דערציילן. "איך בין א ידיד אייער, איך קענט מיר געטרויען! אפשר קען איך אייך העלפן". "דאס וואס איך גיי אייך יעצט דערציילן" איז ער ממשיך, קוקנדיג אויפ'ןאויפן שופט, "איז וואס מרת ראוויץ האט מיר געזאגט"..

"מיר זענען געווען זייער פריינדליך מיט'ן דער פרוי טשעביריאק, האט מרת ראוויץ דערציילט מיט א שטילע, טרויעריגע קול. זי פלעגט קומען צו מיין הויז בארגן זאכן און איך צו איר הויז, אמאל א טאפ אמאל עפעס אנדערש וכו'. איין טאג זענען מיר געגאנגען צו איר הויז בארגן א פלייש-האק. מיר האבן זיך גוט אויסגעקענט אין איר קאך, און זעהנדיגזעענדיג אז זי איז נישט דארט זענען מיר אליינס געגאנגען נעמען וואס מיר האבן געדארפט". מר וויסימירסקי האט מפסיק געווען צו כאפן די אטעם. ער איז געווען זייער צובראכן און צוקלאפט. ווען ער האט אויפגעהויבן זיין קול האט ער כמעט געשריגן אויף די באשוואוירענע: "מרת ראוויץ האט מיר געזאגט, אז ווען זי איז אריבער דעם באדע צימער, האט זי געזען ווי א טויטעטויט קינד ליגט אין וואנע! זי איז געווארן אזוי דערשראקן אז זי איז שנעל אוועק געלאפן פון שטוב"... עס זענען אריבער נאך אפאר מינוט ביז וויסימירסקי האט געקענט געוועלטיגן אויף זיך.. דער סוד וואס עסט עםאים שוין אויף צווי און א האלב יאר איז ענדליך ארויס.. "מרת טשעביריאק האט בלי ספק געוויסט אז מרת ראוויץ האט געזען דידעם טויטעטויטן קערפער. זי איז אריבער צו מרת ראוויץ און געזאגט אז וויבאלד זי האט געזען דעם טויטן קינד מוז זי באלד פארלאזן רוסלאנד. זי האט געזאגט אז אויב זי וועט דאס נישט טון וועט מען זיי הרג'נען! מרת ראוויץ האט געוויינט און געזאגט "וואס הייסט פארלאזן די מדינה? צו ווי זאלן מיר גיין? פארוואס?" מרת טשעביריאק האט געענטפערט "איך וועל אייך געבן דידאס געלט וואס פעלט אויס. איר מוזט אבער פארן קיין אמעריקא. איך ווייס איר וועט נישט מסר'ן אויף מיר... אבער ווען די חוקרים וועלן אייך דריקן וועט איר נישט קענען באהאלטן דעם אמת. איר מוזט נעלם ווערן.. נו! וואס האבן מר און מרת ראוויץ שוין געקענט טון? ביז אפאר טאג זענען זיי אנטלאפן קיין [[ניו יארק]]"...