װיקיפּעדיע

אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "השכלה"

בלעטערן געשיכטע אינטעראקטיוו
‪פֿריִערדיקע אונטערשײד →‬קומענדיקע אונטערשײד ←
אינהאַלט אויסגעמעקט אינהאַלט צוגעלייגט
וויזועלוויקיטעקסט
געטוישט געוויסע פראזן וואס זענען נישט געווען אבדזשעקטיוו.
אין תקציר עריכה
שורה 1:
{{יידן און יידישקייט}}
'''השכלה''' איז געווען א יידישעיודישע באוועגונג אין [[אייראפע]] סוף דעם [[18טן יארהונדערט]] אין [[די נייע עפאכע]] וואס האבן געהאלטן אז מען דארף זיך אויפקלערן מיט די [[גוי]]שע [[סביבה]] כדי צו קענען זייערע [[חכמה|חכמות]] און איינעמען זייערע וועלטלעכעוועלטליכע ידיעות און צו זיין אוןאויסגעמישט [[לעכטיגקייט|אור]]מיט די ל[[גוי]]ם.
 
די משכילים האבן זיך בעיקר פארלייגט אויף די לערנונגען פון דקדוק און תנ"ך. און דערפאר הערשט א שטארקער אומוויסנדיגקייט אין די ענינים ביי די חסידישע יודן.
 
דער סאמער ערשטער משכיל ווערט באטראכט ביי זיינע נאכפאלגער אלס א גאון {{מקור}} [[משה מענדלסאן]]. וואס ער האט איבערגעטייטשט די [[תורה]] קעגן די דעת פון געוויסע גדולי ישראל. לויט טייל האבן זיינע קינדער און איינקלעך האבן זיך גע'שמד'ט פארן נישט פאלגן די גדולי ישראל שבימיו<ref>(ר' עקיבא יוסף שלענזינגער אין זיין פי' אויפן צוואות החת"ס)</ref>.
 
זיין איבערטייטש ווערט גערופן "ביאור". און ס'איז באקאנט אז דער חתם סופר האט געלאזט צוואה אז בספרי רמ"ד אל תשלחו יד, און ווי אנדערע צדיקים האבן שטארק מקפיד געווען דאס צו פארניכטן כאטש אויבנאויף איז דארט נישט געשטאנען קיין אפענע זאכן קעגן יודישקייט.
טייל משכילים זענען געגעאנען א טריט ווייטער, זעהנדיג ווי דאס אידישער פאלק ליידט אסאך אין גלות ביי די גוים, האבן זיי געהאלטן אז אויב מען וועט זיך אויסמישן מיטן גוי וועלן זיי די גוי נישט האסן, און עס וועט זיך אויפהערן דאס אנטסעסמיטיזים.▼
 
▲טיילמשה מענדלסאן (אדער משה דעסויער [אין קורצן רמ"ד] ווי מען האט אים גערופן) זעלבסט איז אפיציעל געווען א שומר תורה ומצוות, אבער זיינע נאכפאלגער די משכילים זענען געגעאנעןגעגאנגען א טריט ווייטער,. זעהנדיגזעהענדיג ווי דאס אידישער פאלק ליידט אסאך אין גלות ביי די גוים, האבן זיי געהאלטן אז אויב מען וועט זיך אויסמישן מיטן גוי וועלןאון זיין אזוי ווי אים וועט זיי דידער גוי נישט האסן, און עס וועט זיך אויפהערן דאס אנטסעסמיטיזיםאנטיסעמיטיזים.
 
דאס האט זיך אבער ארויסגעוויזן אלס גאר גרויסער גרייז. ווען דוקא פון דייטשלאנד איז ארויסגעקומען דאס גרעסטע אנטיסעמיטיזים וואס איז נאר אמאל געווען. און זאגאר משומדים און האלבע גויים האט מען אויך נישט פארשוינט. ווייל הלכה היא בידוע שעשיו שונא ליעקב, און ווען מען פראבירט זיך צו דערנענטערן צו אים שטויסט ער נאך מער אפ.
 
אין שנת [[ה'תרו]] איז געווען א גרויסע אסיפה אין דייטשלאנד ווי די גערמאנישע משכילים האבן מתיר געווען אז מען מעג חתונה האבן מיט גוים, דאס האט שפעטרשפעטער געפירט צו א שוידערליכע התבוללות, אט די משכילים זענען געווען דער וועג ווייזער פאר די רעפארמער און קאנסערוואטיווע. און דערפאר איז היינט אזוי גרויס די ראטע ביי די רעפאמער וואס זיי האבן חתונה מיט גוים.
 
א '''משכיל''' איז טייטש אן אויפגעלערטעראויפגעקלערטער געלערנטער מענטש.
 
ווען די וועלט איז געווארן אויפגעקלערט האבן זיך אסאך [[ייד|יודען]] מיטגעכאפט און זענען אויך געווארט אויפגעקלערט, און אנגעהויבן טראכטן ווי אלע פעלקער'ס געדאנקען גאנג,.
 
פון דעמאלטס אהן רופט מען אהן ביי די [[פרומע]] אידןיודן, א מענטש וואס איז אויפגעקלערט און ער גייט נישט מיטן שפאן ווי די פרומע עהרליכע, ער איז א משכיל, אן אויפגעקלערטער.
 
== פרעפערענצן ==
גענומען פֿון "https://yi.wikipedia.org/wiki/השכלה"