אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "ספרים פון חיד"א"

דער '''[[חיים יוסף דוד אזולאי|חיד"א]]''' האט געשריבן '''זיינע ספרים''' זיין גאנץ לעבן, שטענדיג האט ער געשריבן. עס איז נישט דא קיין שטח און ענין פון דער תורה וואס דער חיד"א האט נישט אנגערירט אין זיינע ספרים קיין זאך אין אידישקייט, אלץ געפינט מען ביי אים, פשט, דרוש, [[הלכה]], [[קבלה]],[ [מוסר]], דינים, [[היסטאריע]].

די ספרים זענען אריבער בירושה צו זיין זוהןזון רבי [[רפאל ישעיהישעיהו אזולאי]]. און דערנאך צו זיין אייניקעלאייניקל [[משה אזולאי]]. אויך זענען אסאך ספרים אריבער צו זיין איינקיעל [[נסים זרחיה ב"ר אברהם אזולאי]].

א ספעציעלר ליבשאפט האט דער חיד"א געהאט צו כתבי יד און צו אלטע ספרים, עס איז נישט דא נאך אזא איינער ביי אידן וואס זאל אזוי גיט קענען כתבי ידות און מחברי ספרים ווי דער חיד"א, א ווארט וואס ער שרייבט אויף א ספר, אויף א בעל מחבר, אויף א מדרש, איז ווי גין גאלד ביי יעדן, און איז אנגענומען ווי דער ריינער אמת, און יעדער חובב ספר אדער חקרן וועט עס אננעמען אלס דאס מערסטע קראנט. עס איז אנגענומען ביי יעדעןיעדן, ביי [[חסידים]], [[ליטווישע]], [[ספרדים]], [[אשכנזים]], [[פרומע]], [[פרייע אידן]] צוגלייך.

פון וואו דער האט דער חיד"א געקענט כתבי ידות ? דער חיד"א האט אסאך באזוכט ביבלאטעקןביבליאטעקן, אין [[פאריז]] איז ער געווען אין יאהריאר [[ה'תקט"ו]] ער שרייבט (מעגל טוב ע' 34) וראיתי ספרי ישראל שם משונים לכל. אויך איז ער דארט געווען אין יאהריאר [[ה'תקל"ח]], מיט זיין חבר דער פראנצוזישערפראנצויזישער געלערנטער [[פאברי]], מען האט געעפענטגעעפנט פאר איהםאים דאן ספעציעל דעם ביבלאטעקביבליאטעק כאטש עס איז נישט געווען דאן אפעןאפֿן. ער שרייבט אזוי: יש בה כמה אלפים כתבי יד מכל חכמה, וכמה ספרים שלנו כתב יד, וכמה ספרים מחכמת הטבע ופילוסופיא ותכונה ועברונות וקבלה (מעגל טוב ע' 122). ער איז נאכאמאל אהין געגאנגען אין עטליכע טעג שפעטער ער שרייבט דעוועגן: וסבבתי כולה ויש כמה חדרים מלאים כתיבות מכל הלשונות ומכל החכמות והדותו, זה כ"ב שנה שסבבתי כלה, והיא פלאות כיד המלך, ואמרו שזו הביבליאוטיקא של פאריס היא המיוחדת והגדולה שבעולם (מעגל טוב ע' 124). אויך שפעטער אין חודש תמוז האט ער באקומען פון זיין חבר פאברי א ספעציעלע רשות מען זאל איהם בארגען פון דארט כתבי יד, דער כתב יד וואס דער חיד"א האט אזוי שטארק געדארפט איז געווען דער פירוש פון רבי [[ישעיה די טראני, דער ערשטער]], אויף חומש, דער חיד"א האט דאס אינגאנצען איבערגעשריבן פון כתב יד א גאנצע נאכט, , און האט דערפון געדרוקט די "נימוקים פון רבי ישעיה די טיראני אין זיין ספר [[פני דוד]].

אויך איז ער געווען אין א ביבלאטעקביבליאטעק אין [[מודינה]] אין יאהריאר [[ה'תקי"ד]] (מעגל טוב ע' 136). ער איז געווען דארט נאכאמאל אין חודש אדר [[תקל"ז]] ער האט דארט געזעהן דאס ספר [[אור יקר]] פון רמ"ק. אין נאך ספריה ספרים איז ער געווען אין [[טורינו]], [[פירינצי]], [[ויניציאהווענעדיג]], [[פירארה]], [[מנטובה]] [[טריאסטי]] [[פוסארופיסארא]], [[בירסיללו]], (מעגל טוב). אין פירזי איז ער געווען אין הויז פון ר' לייב, און האט דארט געזעהןגעזען א גאנצערגאנצן ש"ס אויף קלף וואס איז שפעטער באקאנט ביי די חוקרים אלס [[ש"ס מינכן]], דער חיד"א רופט עס אהןאן אין זיינע ספרים מכתב יד ישן נושן.

עס איז זעלבסט פארשטענדליך אז דער חיד"א זעלסט האט געהאט אסאך כתבי ידות, ווי מען זעהטזעט אסאך אין זיינע ספרים ווי ער האט געקויפט און פארקויפט אסאך ספרים כתבי יד פון ראשונים. אין פאקט אזוי ווי ער איז אסאך ארום געפארן האט ער איבערגעלאזט אסאך פון זיינע כתבי ידות אין אסאך פלעצער און זיי זענען געווען אסאך צושפרייט. די חוקרים ברענגען א רשימה פון איבער זעקס הונדערט ספרים וואס דער חיד"א האט געהאט דערין איז דא אסאך כתבי ידות, אט די אלע ספרים האט גע'ירשנט זיין זוהן רבי [[רפאל ישעיה]], אסאך פון זיי זענען געווען ביי זיין איינקילאייניקל ר' [[נסים זרחיה ב"ר אברהם אזולאי]].

היינט צו טאג געפינט זיך נישט איין אידישער ביבלאטעקביבליאטעק אין דער וועלט וואס זאל זיך אין איהר נישט געפונען כתב יד און ספרים וואס דער חיד"א האט דאס נישט געזעהן און אונטערגעשריבן זיין נאמאן.

פארענדיגפארנדיג פון מצרים קיין תוניס האט ער געשריבן שארפזיניגע חידושים פון זיין ספר [[ראש דוד]] פון פרשת ויקרא ביז פרשת אמור (מעגל טוב ע' 54), איינמאהל בשעת א מגפה אין מצרים האט ער גאר מחדש געווען שארפע חידושים אויף רמב"ם הל' סוטה (געדרוקט אין [[חיים שאל]] ח"ב סי' ה'). איינמאהל זייענדיג נישט געזונט ער האט נישט געקענט דאווענען נישט לערענן אבער געשריבן חידושים האט ער דעמאלטס אויך (ספר החיד"א ע' צ'), עס איז דא כתבים ווי ער פארצייכנט "כל מקום שתמצא כזה הוא שאני כותב בחבלי שינה והיד כותבת הבלים", דאס הייסט אפילו אינמיטן שלאף האט זיך זיין היינט געשאקלט און געשריבן חידושים (שם).

== דרוקעןדרוקן און צושפערייטןצושפרייטן זיינע ספרים ==