אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "אליעזר בן יהודה"

בן יהודה האט ארום גערייזט איבעראל צו טרעפן ווער עס וויל איהם העלפן אויפלעבן דעם שפראך, ער האט געפארן קיין מאראקא און דארט געטראפן [[אברהם משה לונץ]], דער האט איהם פארציילט אז אין ארץ ישראל עקזיסטירט א גאנצע עדה אידן פון אלע סארט ווי אשכנזים, ספרדים, פרסיים און אלע פארשטיין זיך מיטן זעלבן שפראך, ווייל אלע רעדן איינער צום צווייטן אויף לשון הקודש, בן יהודה האט דאן אפגעמאכט אז דאס בעסטע פלאץ צו פארקויפן דאס שפראך איז אין ארץ ישראל. דעריבער איז זיין פלאץ דארט און ער האט אפגעמאכט אז ער גייט ווי שנעלער ארויף גיין גיין ארץ ישראל (החלום ושוברו ע' 79).

 

 

אין יאהר תרמ"ב איז בן יהודה ארויף קיין ארץ ישראל, אויפן שיף האט ער געזאגט פאר זיין ווייב זיין אפמאך אז פון היינט און ווייטער וועט ער שוין נישט רעדן אין קיין אנדערע שפראך נאר העברעאיש, אפילו אויב עס וועלן זיין אזעלכע וואס פארשטיין נישט זיין שפראך, זיין ווייב האט אויך נאך נישט געקענט דאן העברעאיש, האט זי איהם געבעטן ער זאל עס נאך נישט טועהן, ער זאל ענדערש צוביסלאך זיך נעמען דערצו, און ווען זי וועט שוין גוט קענען דער שפראך דאן זאל ער זיין אזוי עקסטרעם, עס איז אבער געווען אומזיסט איהרע געבעטן, ער האט אזוי אפגעמאכט און זיך דערצו געהאלטן. ער האט זיך דאן געטוישט זיין נאמען פון פערלמאן צו בן יהודה.

אנקומענדיג קיין ארץ ישראל, מיטן ציל אויסלערנען אלע אידן דארט זיי זאלן אנהייבן רעדן העברייאיש, רוב אידן דאן זענען געווען פרומע וואס היטען די תורה, ער האט זייער געוואלט זיי איבערמאכן צו זיין די וואס נעמען אהן די ציונישע גאגנ און לערנען עברית, דעריבער האט זיך געלאזט וואקסן די בארד און פאות, פלוצלונג איז ער צוריק געווארן א אויסערליך א פרומער מאן, ער האט אנגעהויבן שרייבן אין די פרומע צייטונג [[חבצלת]] וואס האט דאן ארויסגעגעבן ישראל דוב פרומקין.

 

 

אויף זיין וועג צום שוהל פלעגט ער טיילן זיסע שפייז פאר די קינדער אין ירושלים אזוי האט ער געוואלט פאנגען זייערע הערצער, ווען זיי האבן זיך געקלעבט צו איהם האט ער גערעדט צו זיי אויף העברייאיש, זיי זאלן זיך לערנן.

רופט זיך אהן א אלטער מאן, אויפלעבן די שפראך ! זייער פיין, אויבער וויאזוי מאכן מען דאס ?

 

 

וואס אין די גאסן ! וואונדערט זיך איינע פון די אנוועזענדע, וועט ווען מסכים זיין דערצו, זיך צו מאכן צו נאך ביי די אלע וואס גייען אין די גאסן, די קעסט דאס פוילען ווען א אשכנזי באגעגענט א ספרדי, ווייל זיי האבן דאך נישט קיין געמאנזאמע שפראך, וועלן זיי רעדן העבראייאיש, אבער ווען עס טרעפן זיך אין די גאס צוויי אשכנזים אדער צוויי ספרדים זאלן זיי זיך ברעכן די ציין און אנהייבן רעדן העברייאיש, אין די צייט וואס זיי קענען דאך רעדן גוט אידיש ? דאס וועט דאך זיין א שפאט און א געלעכטער !

אזוי איז עס, און דאס דארף זיין אונזער ארבייט, דאס איז די סיבה פארוואס מיר זיצען דא - האט דער יונגערמאן געשריגן מיט א פייערדיגן פנים (דאס איז געווען בן יהודה) (קובץ לזכרו שנת תרפ"ה עמוד 31).

 

 

בן יהודה האט געשריבן מאמרים מען זאל רעדן לשון קודש אינעם חרד'ידשן צייטונג [[חבצלת]], אבער אזוי ווי ער האט נישט געקענט דארט ארויס זאגן אלעס וואס ער האלט, ווייל דער ארויסגעבער איז געווען א חרדי האט ער אין יאהר תרמ"ה — דריי יאהר נאך דעם וואס ער איז ארויף קיין ארץ ישראל - אנגהויבן ארויס געבן זיין אייגענעם צייטונג מיט נאמן [[הצבי]].

בן יהודה צוזאמען מיט די נייע חברה אין יענע צייט [[חובבי ציון]], האבן גוט פארשטאנען דעם באדייט פון די געלד'טער און האבן איינגעזעהן אז ווילאנג די פרומע רבנים טיילן די געלטער האבן זיי נישט קיין אויסזיכט פאר גארנישט, קיינער אין ארץ ישראל וועט זיי נישט הערן, עס איז א שאד יעדער ביסעל ארבייט, דעריבער האבן זיי אנגעהויבן פארשפרייטן מאמרים און קלאנגען אז די פרומע רבנים טיילן נישט די געלטער גלייך, זיי זענען נישט ביושר, בן יהודה האט אין זיינע מאמרים פון זיין צייטונג "הצבי" געשריבן לאנגע מאמרים דערפון. צו איהם האט זיך צוגעשטעלט אלע פרייע שרייבער, און אלע וואס האבן געהערט צו די נייע אויפגעקומענע חבורות אין ארץ ישראל, זיי שרייבן אז רוב געלד וואס מען שיקט קיין ארץ ישראל קומט נישט אהן צו די איינוואונערס, נאר זיי ווערן פארטיילט צו נישט ריכטיגע מענטשן, ביי די נישט פרומע וועלט האט געהייסן איינער וואס לערענט נישט א "בטלן", און זיי די נייער קליינער אויפגעקומענער ציבור וואס וויל אויפארבעטען דאס לאנד האבן געהייסן די ריכטיגע מענשטן וואס דאס געלד דארף קומען, זיי שרייבן אז דאס געלד ווערט פארטיילט פאר בטלנים, מענטשן וואס טועהן דערמיט גארנישט, און דאס איז די סיבה פארוואס עס איז דא אין ארץ ישראל אזויפיל ארימקייט. דערמיט האבן זיי אנגערייצט אסאך מאסן מענטשן אויף די עהרליכע רבנים.

 

 

 

די ערליכע רבנים האבן דאס נישט פארשוויגן, ספעציעל אז בן יהודה האט זייער מיאוס געשריבן אויף די רבנים ראשיים ווי ר' [[שמואל סאלאנט]], און אין טאג פון י"ג תמוז אין יאהר תרמ"ז זענען זיך צוזאמענגעקומען די פרומע חכמים און רבנים פון ארץ ישראל, סיי פון די אשכנזים סיי פון די ספרים און מען האט אפגעשריבן א [[חרם]] קעגן בן יהודה, זיי האבן אויך גא'אסר'ת זיין צייטונג דער "הצבי", און שרייבן דערויף ווען עס לייענט דאס איז גלייך ווי ער לייענט אין ספרים חיצונים, און ער איז בלטותא דרבנן דלית ליה אסוותא. דער חרם איז געדרוקט אין [[חצבצלת]] שנת תרמ"ז גליון 33. בן יהודה האט גלייך פארשטאנען אז ער וועט ווייטער אזוי נישט האבן קיין הצלחה ווייל עס איז דא אין ארץ ישראל זייער א קליינער ציבור מענטשן וואס וועלן נישט צוהערן דעם בתי דין, און ער וועט פארלירן זיין השפעה, דעריבער האט ער זיך איבערגעבעטן מיט די רבנים, און מען האט אראפ גענומען דאס חרם. אבער עס האט נישט לאנג אנגעהאלטן, בן יהודה האט זיך נישט געקענט איינהאלטן, ער האט געזעהן אז די פרומע רבנים שטערן איהם אין זיין ציל, צו פערמערן די שיטה פון ציוניזעם און אויסלערנען דאס גאנצע פאלק רעדן די נייע שפארך, ער האט גלייך דערנאך ווייטער געשריבן שפיזיגע מאמרים און שטעכעדיגע רייד אויף אלע פרומע ערליכע רבנים, ווען די רבנים האבן געזען אז ער שרייבט ווייטער אזוי, האבן מען איהם ווייטער געלייגט אין חרם. און מען האט איהם דערווייטערט פון אידן.

 

 

== זיינע מערכות אין ארץ ישראל קעגן די חרדים ==

זיין שטרעבונג איז געווען אזוי ווי די מיינונג פון די ערשטע ציונים, אז מען זאל זיין א יוד אהן קיין תורה געזעצץ, אלעס וואס מען דארף האבן צו זיין א איד איז צוויי זאכן, א לאנד און א שפראך, דת תורה אליין איז גארנישט, (מפעל חייו ע' 19). כדי צו ווייזען פאר יעדען אז מען קען זיין א איד אהן היטן שבת, האט ער געשריבן א הודעה אין צייטונג "הדואר"''' "ליל השבת" האדון והגברת בן יהדוה מתכבדים להודיע לכל וכו' קבלת אורחים מדי שבוע בשבוע בלילות השבת וכו', כל מי שרוצה לדבר בנוגע להלשון העברית או לשאלו אחרות יקובל בעת הבקור הכללי וכו'"'''

 

 

בן יהודה איז געוען פון די פירענדע ציונים אין ארץ ישראל, ער האט זיך אוועק געגעבן צו שרייבן זיינע ביכער "מילון העברי" גאר אסאך.

[[fi:Eliezer Ben-Jehuda]]

[[fr:Eliézer Ben Yehoudah]]

[[ga:Eliezer Ben-Yehuda]]

[[gan:艾列則·本曳乎打]]