|
[[סאַטמאַר]]ער חסידים האָבן דאָס פֿון אים אפּגעקויפֿט אין תשט"ו.
אין די אָנהייב-יאָרן איז זי דערשינען איינמאָל אין צוויי וואָכן. שפּעטער האָט ר' [[חיים משה שטויבער]] זי ארויפֿגעאַרבעט ווי א [[צײטונג]] מיט אַלערליי וועלטנײַעסוועלט [[נײַעס]], און אָנגעהויבן צו דעררשײַנען וועכנטליך.
דער ערשטער [[רעדאַקטאָר]] איז געווען דער דענקער און שריפֿטשטעלער ר' [[אוריאל ציממער]], ארויסגעבער פון א השפקה-ביכל קעגן [[ציוניזם]].
שפּעטער האָט דער סאַטמאַרער רבי, ר' [[יואל טייטלבוים]] געשטעלט ר' [[בערל פרידמאן]], זון פֿון ר' [[ליפא פרידמאן]], אַלס רעדאַקטאָר.
דער איד איז יאָרנלאַנג געוואָרן געדרוקט דורך [[דײַטש פּרינטינג]], וואָס איז אָנגעפֿירט געוואָרן דורך ר' [[סענדר דייטש]]. ר' סענדער איז אויך געווען איר לאַנגיעריקער [[רעדאַקטאָר]].
אין די אנהייב 80ער יאָרן האָט [[משה גבאי]] אינוועסטירט טויזנטער דאָלאַרן, און איבערגענומען, לויט די אַהרונים, דאָס גאַנצע [[ווירטשאַפֿט]] דערפֿון. ממילא דינט דאָס די אינטערעסן פֿון ר' [[זלמן לייב טייטלבוים]] אַנטקעגן ר' [[אהרן טייטלבוים]], נאָכדעם וואָס דער איד האָט אים געבויט פֿאַר די פּאַרטיייִשע לייענער יאָרנלאִנג.
דער איד איז פֿאַר 40 יאָר געווען די איינציקע אידישע צײַטונג פֿאַר חרד'ישע איִדן אין אַמעריקע. אין 1986 האָט ר' [[אברהם פרידמאן]], זון פון [[ליפא פרידמאן]], איבערגעלאָזט [[דער איד]] און האָט זיך געעפֿנט אַן אייגענע צײַטונג מיטן נאָמען [[די צייטונג]].
און יאָר תש"ס, עטוואָס נאָך דער [[סאטמאר מחלוקת]] האָט אויסגעבראָכן, האָבן די [[אַהרונים]] געעפֿנט אן אייגענע צײַטונג [[דער בלאַט]], אויפֿן זעלבן סאַטמאַרער אַנטי-ציוניסטישן סטיל ווי דער איד, וואָס האָט זיך דערוואָרבן פֿאַר אַן ערנסטע קאָנקורענץ צו דער איד ביזן הײַנטיגן טאָג.
און א פרואוו אונטערצוברענגען [[דער בלאט]], האט דער איד פובליצירט אין זייער צייטונג אן אנגעבליכע בריוו פון סאטמארער רבי'ן, אז ער אסר'ט אלע סאטמארער חסידים צו ליינען [[דער בלאט]].
די [[אהרונים]], וואס ווי באקאנט, האבן זיך אויסגעלאכט דערפון, זאגנדיג אז דער איסור קען מען צולייגן צו דער לאנגער ליסטע פון געפעלשטע בריוון און בעפעלן פון רבי'ן מ'כלומרשט קעגן זיינע געטרייע חסידים. די אהרונים געבן אן א געשיכטע אז [[משה פריעדמאן]], דער הויפט פיגור קעגן די אהרונים, האט דעמאלטס גאראנטירט אז ביז א דריי חדשים וועט [[דער בלאט]] אונטערגיין.
איר היינטיגער רעדאקטאר איז ר' [[אהרן פרידמאן]] אבער די [[עדיטאריעל]] ווערט געשריבן דורך ר' [[משה לייב דייטש]], ווי ער שרייבט די רעגלמעסיגע עדיטאריעלס צו ווי ער שפאסט און רייסט אראפ דעם סאטמארער רבי פון קרית יואל, ר' [[אהרן טייטלבוים]], מיט זיינע חסידים.
אויך לויפן וואכענטליך ארטיקלן פון דעם באקאנטן חרדישן שריפטשטעלער ר' [[הערשל פרידמאן]] וואס איז א ברודער פון איר רעדאקטאר ר' אהרן פריעדמאן, אונטערן פענע נאמען פ הירש און באבד און נאך נעמען.
דער איד אָפֿט האָט אַרטיקלען װאָס מאַכן [[וויץ|װיצן]] פֿון אַלגעמײנע איִדן װאָס זײַנעןגעהערן נישטצו סאַטמאַר.די זײ '''ניצן[[אגודה]] נישט'''און [[כלל שפראך|כּלל־ייִדישציניסט]]ישע לױט ייִװאָ סטאנדארדטן[[קרייז]]ן.
== רעדאקטאר ==
ר' סענדר דייטש איז געווען דער רעדאקטאר פון דער איד און ער האט זי געפירט יארן און זי געדרוקט אין זיין דרוקעריי "דייטש פרינטינג" און מיט דער צייט ווען דער איד האט זיך אויסגעברייטערט און עס האט פארנומען א סך צייט און ארבעט, און זייענדיג דער רעדאקטער פון דער צייטונג האט ער זיך נאר אפגעגעבן מיט דער צייטונג און ער האט מער נישט געקענט אננעמען אנדערע דרוקעריי ארבעט.
מיט'ן אויפקום פון דער טעכנאלאגיע פון [[קאמפיוטער]] איז אפגעמאכט געווארן א באשלוס אז האלבע צייטונג וועט געדרוקט ווערן ביי דייטש פרינטיג און די אנדערע האלב וועט געמאכט ווערן דורכן קאמפיוטער. ר' סענדר זייענדיג געוואוינט פון קינדווייס אן אז דרוקעריי ווערט געמאכט מיט די בלויזע הענט, האו זיך נישט געקענט פארשטעלן אז דער יונגער קאפיוטער וועט אייננעמען די מאכט, און אינגאנצן ארויסשטויסן דעם אור אלטן דרוק מיטל, אלס רעזולטאט האט ער נישט אריינגעלייגט אין ארויפארבעטן זיין דרוקעריי אויפן מאדערנעם שטייגער, אזוי ארום ווען ער האט שוין בלית ברירה געמוזט טוישן די סיסטעם האבן שוין די יונגווארג וואס האבן געארבעט אויף די צווייטע טייל פון דער איד וואס איז שוין פון פריער געווען געמאכט דורכן קאמפיוטער, איבער גענומען די לייצעס און זיי האבן געמאכט מער פארשריט אין דעם געביט, זייענדיג שוין מער דערפארן דערין, אזוי ארום האט זיך דער שיק אינגל געקענט ארויפזעצן אויף דעם גאנצן עלטערן שטאב און איבערגענומען מיט געוואלד דאס בעלות אויף ''דער איד''. ר' סענדר זייענדיג א סבלן האט נישט געזאגט קיין ווארט אפילו ער האט מקריב געווען אומנות אבותיו פאר דער צייטונג און פאר אידישקייט, האט ער געשוויגן און נישט געוואלט אויפרייצן א מחלוקה אין [[סאטמאר]].
ר' סענדר האט גאנץ גוט געוואוסט אז אויב קומט ער ארויס שרייען צום עולם אז מען האט אים בא'עוולה'ט וועט ער גאנץ שנעל קענען באאיינפלוסן דעם עולם צו זיין זייט, אבער ער האט געוואוסט אז ביים רבי'ן איז [[משה פרידמאן (גבאי)|משה גבאי]] בעל הבית, און ער וועט מיטן רבי'ן פירן א קאמף קעגן אים.
{{גרונטסארטיר:איד}}
| 