אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "נילוס"

אינהאַלט אויסגעמעקט אינהאַלט צוגעלייגט
מ באט צוגעלייגט: als:Nil
אין תקציר עריכה
שורה 1:
[[בילד:Nile.png|left|300px|מסלול הנילוס ומקורותיו]]
'''נילוס''' איז א [[טייך]] אין [[אפריקע]] און די לענגסטע טייך אין דער וועלט. איר לענג איז 6,650 ק"מ אין איר שטח איז 2,870,000 פירקאנטיקטע־קילאמעטער (א צענטל פון גאנץ אפריקע).
'''נילוס''' איז א [[טייך]] וואס פליסט אין [[קאנטינענט]] [[אפריקע]]. אין פארגאנגענהייט ער איז גערעכענט געווארן צו דעם לאנגסטן טייך אין דער וועלט. אבער אויספארשונגען וואס רעדאגירט געווארן לעצטענס, האבן געוויזן אז קען זיין, דער [[האמזונאס טייך]] איז ער דער לאנגסטער.<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/6759291.stm BBC NEWS World Americas Amazon river 'longer than Nile']</ref>
די לענג פון דעם נילוס איז 6,670 ק"מ, און זיין פלאץ איז [[מעליאָראַציע געגענט]] 2,870,000 [[קמ"ר]], א צענטל פון אפריקע קאנטינענט פלאץ.
 
דער טייך איז א לעבן-הויפט-אדער פאר [[עגיפטן]] און [[סודאן]]. און דאס איז דער עיקרדיקער וואסער- ווארצל אין די אויסגעטרוקנטע שטאטן. דער נילוס האט צוויי ארגינעלע ווארצלן: דער [[ווייסער נילוס]] וואס הייבט זיך אן אין דער עקוואַטאָראַל אפריקע, און דער [[בלויער נילוס]] וואס הייבט זיך אן אין [[אתיאָפיע]].
דער טייך נילוס איז דער עיקר וואסער־קוואל פאר [[סודאן]] און [[מצרים]].
 
==די טייך נעמען==
== דער נילוס אין תנ"ך ==
אין [[אַראַביש]] ער הייסט نهر النيل (אנ-ניל טייך, געטייטש: הניל, טייך), אין [[תנ"ך]] ער דערמאנט אין נעמען "יאור", "נהר מצרים" או "שיחור" (ישעיה כ"ג 3 וכן ירמיה ב' 18). זיין היינטיקע [[העברעיש]]ן נאמען שטאמט פון [[גריכיש]].
אין [[תנ"ך]] ווערט ער אויך אנגערופן '''יאור'''
{{געא-שטומף}}
 
==דער נילוס טיילן==
[[קאטעגאריע:טייכן]]
[[בילד:Egypt Nil.jpg|left |ממוזער|250px|הנילוס במצרים]]
[[קאטעגאריע:אפריקע]]
דער נילוס גייט אריבער דורך [[אוגאַנדע]], [[קעניע]], [[די דעמאקרטישע רעפובליקע פון קאָנגאָ]] (אין פארגאנגענהייט זאַאִיר), [[אתיאפיע]], [[סודאן]] און [[עגיפטן]], ביי וועמען ער גיסט זיך אריין אין [[מיטלענדישער ים]]. ווייל זיין פלוס איז פון דרום-זייט אויף צפון-זייט.
[[קאטעגאריע:עגיפטן]]
 
די ווארצלען פון דעם בלויען נילוס, האט אפגעדעקט צו דער מאדערנער וועלט, דער בריטישער [[ג'יימס ברוס]] אין יאר [[1770]]. אויף דעם ווייסער נילוס ווארצלען איז געווען מחלוקת צווישן הער [[ריצ'רד פרנסיס ברטון]], וואס ער האט געטענהט אז זיין ווארצל אין [[טאנגאנייקע]]-וואסער-איינזאמלונג, און צווישן הער [[ג'ון הנינג ספיק]] וואס האט געטענהט אז זיין ווארצל אין [[וויקטאריע]]-וואסער-איינזאמלונג. אין יאר [[1875]] הער [[הנרי מורטון סטנלי]] האט באשטימט אז דער טייך ווארצל איז פון וויקטאריע-וואסער-איינזאמלונג, וויל פון טאנגאנייקע-וואסער-איינזאמלונג גייט נישט ארויס א טייך אויף צפון-זייט ריכטונג.
 
===דער ווייסער נילוס===
כאטשיק אז [[וויקטאריע-וואסער-איינזאמלונג]] גערעכענט צו דעם ווארצל פון נילוס, אבער אויכעט צו וויקטאריע-וואסער-איינזאמלונג גיסן זיך אריין א פאר טייכן. דער לאנגסטער טייך-ארעם גייט ארויס פון ניונגוואו-וואלד (Nyungwe Forest) אין [[רואנדה]]. ער פליסט דורך די טייכן רוקאַראַראַ (Rukarara), מאוואגא (Mwogo), נייבאַראָנגאָ (Nyabarongo) און קאַגעראַ (Kagera) און גיסט זיך אריין אין וויקטאריע-וואסער-איינזאמלונג אין [[טנזניה]] לעבן די שטאט בוקאָבאַ (Bukoba) וואס אירע איינוואוינערס אפגעשאצט ארום-100,000 נפש.
 
דער ווייסער נילוס גייט ארויס פון וויקטאריע-וואסער-איינזאמלונג אין [[ריפאָן-פאַלן]] (Ripon Falls) לעבן ג'ינג'אַ (Jinja), אוגאנדע, אין א נאמען "וויקטוריע-נילוס". ער פליסט ארום-500 ק"מ צו דער ריכטונג פון [[קיאָגאַ]]-וואסער-איינזאמלונג און פון דארטן צו [[אַלבערט-וואסער-איינזאמלונג]]. נאך זיין ארויסגאנג פון אלבערט-וואסער-איינזאמלונג, באקומט ער דעם נאמען "אלברט-נילוס". ווען גייט ער ארויס פון אלברט-וואסער-איינזאמלונג פליסט דעם טייך קיין סודאן. אין דעם שטאט פאראייניקט ער זיך מיט א גרויסן טייך וואס זיין לענג איז כ-720 ק"מ, און באקומט ער דעם נאמען " דער ווייסער-נילוס". דער נאמען שטאמט פון א ווייסן מאטעריאל וואס ווערט געשמעלצט אין זיין וואסער. אין סודאן דער טייך ממשיך זיין צו פליסן ביז [[חאַרטאָם]].
 
===דער בלויער נילוס===
דער בלויער נילוס און דער ווייסער נילוס פאראייניקן זיך אין חאַרטאָם, (סודאן הויפט שטאט) און פון דארטן פליסט דער פאראייניקטער טייך דורך [[עגיפטן]] ביז דעם [[מיטלענדישער ים]]. אין וועג ער פארבינדט זיך מיט דעם עטברה-טייך. דער פארעם פון דעם נילוס-אויסגוס צו דעם מיטלענדישער ים ענלעך צו דעם ה' [[גריכישער אלפאבעט|גריכישן]] בוכשטאב '''דלתא''' (Δ), און דעריבער די געגענט איז גערופן "דער נילוס דלתא".
מיט דעם נילוס וואסער, פליסט אויך א באדן-שיכט וואס זאמלט זיך איין אין '''דלתא''', וועגן דער אפשוואכונג פון דעם טייך-פלוס מאכטיקייט. די אפשווענקונג פאבריצירט אין '''דלתא''' א פעסטיקע ערד-פלאץ, פרוכטפּערדיקע און גוטע פאר די לאנדווירטשאפט.
 
90% פון דעם וואסער, און -96% פון דעם באדן-שיכט פון דעם נילוס שטאמען פון אתיאפיע. 59% פון דעם וואסער שטאמען פון דעם בלויען נילוס. און די רעשט, פון דעם ווייסן נילוס, און פון פארשיידענע ריטשקעס וואס גיסן זיך אריין צום נילוס.
 
==דער דעמוגראפישע איינפלוס פון דעם נילוס==
דער נילוס שניידט דורך דער שטאט [[חארטום]], די [[הויפטשטאט]] פון [[סודאן]], און די שטאט [[קאהיר]]. די צוויי שטאטן באציען זיך צו דעם נילוס ווי א קאנקרעטער לעבן-הויפט-אדער, ווייל ער איז דער איינציקער וויכטיקער וואסער-ווארצל אין א געגענט פון אן אויסגעטרוקענטער [[מדבר]]. און פאקטיש באמערקט מען אז די איינוואוינערס פארשפרייטונג אין [[עגיפטן]] און [[סודאן]] איז אזוי: אז דער גרעסערער טייל פון די איינוואוינערס, און רוב שטעט זיינען באזעצן אויף דעם נילוס ברעגן.
 
== דער נילוס אין תנ"ך תורה==
[[בילד:ST-Nile-Cairo.jpg|left |ממוזער|250px|הנילוס והפרמידות]]
די ערשטע דערשיינונג פון דעם נילוס אין דער תורה איז אין אנהייב [[ספר בראשית]] (פרק ב, פס' י"א-י"ב) דארטן איז דערציילט אויף א טייך וואס דרייט זיך אין עדן, און טרינקט אן דעם גארטן (מ'מיינט צו [[גן עדן]]), לויט דער תורה דערציילונג, דער טייך שיידט זיך אפ אויף פיר טייכן, און איינע פון די טייכן איז דער נילוס - "שם האחד פישון הוא הסבב את כל ארץ החוילה אשר שם הזהב, וזהב הארץ ההיא טוב שם הבדלח ואבן השהם". און [[רש"י]] טייטשט אויפן פלאץ - "פישון, הוא נילוס נהר מצרים ועל שם שמימיו מתרבין ועולין ומשקין את הארץ נקרא פישון כמו ופשו פרשיו. דבר אחר פישון שהוא מגדל פשתן שנאמר בישעיה אצל מצרים ובושו עובדי פשתים".
 
די קומעדיקע טרעפונג מיט דעם נילוס איז ווען [[פרעה]] גיט צו די יידן זיך באזעצן אין לאנד [[גושן]], וואס ווי זעט אויס זי איז דער דלתא פון דעם נילוס.
 
דאס אנדערע מאל וואס אין איר דעשיינט דעם נילוס איז אין אנהייב פון [[שמות]], ווען [[יוכבד]], [[משה רבנו|משה]]ס מאמע באהאלט אים אין א [[גומא]] קאסטן אין דעם נילוס, און לאזט זיין שוועסטער [[מרים הנביאה|מרים]] צו זיך באהאלטן צווישן די [[טאטראק-פלאנץ]] און אכטונג צו געבען אויף אים.
 
לויט די פארזעצונג פון דער דערציילונג, משה רבינו איז אויסעצויגן געווארן פון דעם טייך דורך [[בתיה בת פרעה|בת פרעה]] וואס זי איז געקומען צו זיך באדן אין טייך. איז דערציילט נאך אז דער עגיפטישער קעניג פלעגט אנקומען צום נילוס, און ס'זעט אויס כדי צו דערליידיקן זיך און צו זיך באדן. אויכעט די צען מכות וואס גאט האט געשלאגן אויף די מצריים זיינען פארבינדן מיט דעם נילוס (מכת דם, מכת צפרדע).
 
דער היינטיקער [[העברעיש]]ער נאמען נילוס שטאמט פון דעם [[גריכיש]]ן נאמען Νειλος, וואס פון אים האט זיך אנטוויקלט אויך דעם פרעמדשפארישער נאמען Nile.
 
==וואסערדאמבעס==
[[אסואן וואסערדאמבע]] אין עגיפטן, איז אויפגעשטעלט געווארן אין צוויי פאזעס, אין-[[1902]] איז אויפגעשטעלט געווארן די נידריקע אסואן וואסערדאמבע אדער די קליינע אסואן וואסערדאמבע. דער ערשטער פלאן פון דער וואסערדאמבע האט זיך אפגעדעקט נישט פאסיק, און זי איז אויפגעהויבן געווארן אין צוויי סעזאנען: 1907-1912, און-1929-1933. אין-[[1970]] איז דערגאנצט געווארן דער בוי פון די הויכע אסואן וואסערדאמבע.
 
די וואסערדאמבע האט פאבריצירט א וואסער-איינזאמלונג וואס הייסט "[[נאצער-וואסער-איינזאמלונג]]".
 
== גאלעריע==
<gallery>
Image:Nile.jpg|View of the Nile from a cruiseboat, between Luxor and Aswan in Egypt
Image:Dhows on the Nile.jpg|A dhow traversing the Nile near Aswan
Image:EternalNile.JPG|Marsh along the Nile
</gallery>
==מקורות ==
ויקעפדיע אין העברעיש [[נילוס]]
 
== הערות שוליים ==
<references />
 
[[en:Nile]]
[[he:נילוס]]
[[de:Nil]]
[[als:Nil]]
[[am:አባይ ወንዝ (ናይል)]]
שורה 34 ⟵ 78:
[[cy:Afon Nîl]]
[[da:Nilen]]
[[de:Nil]]
[[dv:ނީލަ ކޯރު]]
[[el:Νείλος ποταμός]]
שורה 102 ⟵ 147:
[[vec:Nilo]]
[[vi:Sông Nin]]
[[heyi:נילוס]]
[[zh:尼罗河]]
[[zh-yue:尼羅河]]