|
'''פֿילאָזאָפֿיעפֿילאָסאָפֿיע''' איז דאס מעטאד פון פארשונג צו פארשטיין גרונטליך און קלאר די פענאמענאנען פון דער וועלט, מענטשהייט, און דאס לעבן. למשל ווי איז די בעסטע וועג צו לעבן ([[עטיק]]) דער ווארט פילאזאפיעפילאסאפיע איז א [[גריכיש|גריכישן]] צוזאם שטעל פון די ווערטער '''פילא''' (ליב-האבער) און '''סאפיא''' (חכמה), ד.ה. דאס ליבשאפט פון חכמה.
==היסטאריע און אנטוויקלונג==
פיליזאפישעפיליסאפישע חקירה, אין דעם היינטיגן זין, האט זיך אנגעהויבן מיט די אור-אלטע [[גריכן]] אין די יארן ג"א ר' - ש'. [[טאלעס]], [[אנאקסימאדער]], [[פיטאגאראס]], און אנדערע האבן אנגעהויבן שפעקולירן איבער דעם תכלית אין לעבן, די יסודות פון [[פיזיק]] און [[מאטעמאטיק]], און די פענאמענאנען פון לעבן און טויט. זיי זענען מערסטנס געווען פארנומען מיט פארשטיין די נאטור און וויאזוי זי פירט זיך.
שפעטער איז געקומען [[סאקראטעס]] און אנגעהויבן חקר'נען די מענטשהייט. זיין פארשונג איז געווען צו פארשטיין וואס איז ריכטיג און וואס נישט, וואס זענען די אמת'ע ווערדן וואס דער מענטשהייט דארף נאכיאגן. ער האט געטריבן זיינע פאלקס-לייט אין אור-אלטן [[אטען]] צו חקר'נען זייער אויפפירעכץ און זיי פארבעסערן. ער האט איבערגעטראכט יעדן אנגענומענעם ווערד און אפטמאל געוויזן אז עס איז פאלש. דערפאר האבן אים אסאך פיינט געהאט, טענה'נדיג אז ער קארופטירט דאס פאלק, און מען האט אים פעראורטיילט צום טויט.
סאקראטעס'נס תלמיד [[פלאטו]] האט גענומען זיין לערער'ס אנווייזונגען און זיי אפגעשריבן אין ''[[די דיאלאגעס]]'', דער וויכטיגסטער ליטעראטור ווערק און משפיע אויף מערב קולטור נאך דעם [[תנ"ך]].
פלאטו האט אויך געגרינדעט א שולע פון פילאסאפיע. זיין גרעסטער תלמיד איז געווען [[אריסטו]], וועלכער איז שפעטער געווען דער לערער פון [[אלכסנדר מוקדון]]. אריסטו האט צוזאמגענומען די פארשונגען פון פריערדיגע פילאזאפןפילאסאפן איבער די נאטור מיט די פארשונגען פון סאקרעטיס איבער די מענטשהייט און געמאכט פון זיי א פאראייניגטע וויסנשאפט.
==פילאסאף==
==אידישע פילאסאפיע==
גאר גרויסע חכמים פון דעם אידישן פאלק האבן זיך פארנומען מיט פילאסאפיע. איינע פון דער מענטשהייט'ס גאר אויסגערופענע פילאזאפןפילאסאפן איז געווען דער [[רמב"ם]], וועלכער האט אפגעשריבן זיין פילאזאפיעפילאסאפיע אין ספר [[מורה נבוכים]]. זיינע פילאזאפישעפילאסאפישע פארשונגען זענען געווען מערסטנס געבויעט אויך די וויסנשאפט פון אריסטו, וועלכע איז געווען פארהאלטן דורך די אראבישע חכמים. ער האט שטארק משפיע געווען אויף שפעטערדיגע פילאזאפןפילאסאפן, ווי צ.ב.ש. דער קריסטליכער פילאזאףפילאסאף טאמעס אקווינעס און דער מוסלמענער אבן רושד.
ברוך שפינאזע איז געווען א וועלטס בארימטער פילאזאףפילאסאף פון די אידישע קהלה אין אמסטערדאם. זיינע שטודיעס האבן אים געברענגט צו מיינונגען וואס האבן אים געשטעלט אין קעגנזאץ מיט די אידישע געמיינדע און געברענגט אויף אים א חרם. פילנדיג פריי פון די קייטן פון ארגאניזירטער אידנטום, האט ער אנטוויקלט זיינע פארשונגען און געדריקט זיינע מיינונגען אין עטליכע ביכער.
קארל מארקס איז געווען א אידישער פילאזאףפילאסאף אין דייטשלאנד וועלכער האט אויסגעטראכט די פילאזאפיעפילאסאפיע פון [[מארקסיזם]]. פון זיינע מיינונגען איז שפעטער אנטוויקלט געווארן די יסודות פון קאמוניזם.
מארטין בובער האט געשריבן איבער אידישע טעמעס, און איז ספעציעל באקאנט געווען פאר זיינע בוכער איבער חסידות און אירע נאכפאלגער.
| 